Za sprawą komiksu Marjane Satrapi „Kurczak ze śliwkami” przeżywam małą fascynację Omarem Chajjamem. Nie aż taką, żeby się zaszywać w BUW-ie i sprowadzać książki z Amazona, ale jednak taką, żeby pogrążyć się w guglaniu i włączać się w trwające od setek lat rozważania typu „czy Chajjam był ateistą”.
Chajjam to postać, której trudno nie lubić. Żył w czasach, w których po ruinach imperium rzymskiego chodzili odziani w futra barbarzyńscy, którzy dopiero zaczynali próbować odtwarzać cywilizację zniszczoną przez ich pradziadów parę stuleci wcześniej. W tym samym okresie w świecie islamu rozkwitała kultura i nauka, studiowano dzieła starożytnych Rzymian i Greków (niszczone zapamiętale przez barbarzyńców w futrach imię ich okrutnej religii), zadawano sobie pytania typu „jaki jest ogólny wynik równania typu (x plus y) do entej?”
Chajjam dostał od wezyra stypendium badawcze, które pozwalało mu spokojnie poszukiwać odpowiedzi na takie pytania. Wyznaczył długość roku, co pozwoliło mu skorygować kalendarz muzułmański na cztery stulecia przed Europą (a w dodatku dokładniej). Zbudował pierwsze na świecie planetarium by demonstrować swym gościom, że ziemia nie musi być centrum wszechświata. Napisał najważniejszy w tamtych czasach podręcznik algebry (kilka stuleci potem odkrywany przez prawnuków barbarzyńców w futrach).
W sumie – robił same rzeczy ważne i ponadczasowe. Jednocześnie zostawił po sobie zbiór oryginalnych czterowierszy (rubajatów) opowiadających o ogólnym bezsensie ludzkiej egzystencji, wobec którego jedyne co ma sens to picie wina i promiskuityzm. Ale tu wchodzimy w trwające od setek lat spory interpretacyjne. Czy Chajjam rzeczywiście tak uważał, czy może raczej chciał – tak jak praprawnukowie barbarzyńców w futrach nazywający siebie egzystencjalistami – pokazać potrzebę nadawania egzystencji sensu ex post, przez poświęcanie się wielkim zadaniom takim choćby jak rozwijanie dwumianu w szereg potęgowy?
Cholera go jedna wie. Nie znam farsi, więc jestem tylko skazany na porównywanie różnych tłumaczeń. Wybór tłumaczeń angielskich jest tu, tłumaczenia polskie tu.

Bardzo się cieszę z sukcesu Doroty Masłowskiej. Cenię sobie „Pawia królowej” i „Wojnę polsko-ruską”. Masłowska zaimponowała mi tym, jak podeszła do znanego z muzyki pop problemu „drugiego albumu” – podbiła sobie poprzeczkę jeszcze wyżej i w drugiej powieści sięgnęła po jeszcze ambitniejszy ekperyment językowy.
Jako niestrudzonego poszukiwacza internetowych szajb fascynuje mnie zjawisko „antyfandomu” Masłowskiej. Chyba żaden polski pisarz nie ma tak wiernej rzeszy antyfanów, wszędzie starających się wcisnąć swoje komentarze typu „jaka to straszna grafomanka”.
Oczywiście, ten antyfandom jest zjawiskiem wewnętrznie sprzecznym – dla normalnego człowieka brak zainteresowania jakimś pisarzem to – well – brak zainteresowania. Mnie na przykład nie ruszają powieści Musierowicz, więc nie uczestniczę w dyskusjach na ich temat, niespecjalnie też interesuję się ewentualnymi nagrodami, jakie zdobywają.
Poziom obsesyjnej wrogości to dobry probierz wartości dzieła sztuki – gdyby internet istniał w czasach impresjonistów, też by przecież na francuskich portalach aż huczało od psycholi wypowiadających się stanowczo przeciw. Myślę, że wiem skąd się wzięła obsesja wrogów Masłowskiej.
Podobne kontrowersje budził film „Wesele” Smarzowskiego. Wśród jego zaciekłych wrogów był nawet mój kolega z działu, wybitny krytyk filmowy, który z podobnym uporem w kolejnych swoich tekstach wciąż wracał do tego, jakie to „Wesele” było okropne.
„Filmy Wajdy, Hasa, Konwickiego leczyły widzów z kompleksów nabytych w wyniku tragicznej historii, złego ustroju” – pisał ów krytyk skarżąc się jednocześnie na to, że „Wesele” to „czysta Schadenfreude”. Otóż za to właśnie podobał mi się i film Smarzowskiego i książki Masłowskiej.
Od jakichś dwustu lat nasza kultura zajmuje się głównie produkowaniem usprawiedliwień. Że wszystkiemu winni zaborcy. Albo wojna. Albo kapitalizm. Albo komunizm. Albo trudny okres transformacji. Albo po prostu Układ.
Prywatnie mam już takich usprawiedliwień powyżej uszu. Kurna, od upadku komunizmu minęło już tyle lat, że rówieśniczki Polskiej Wolności można już legalnie bzykać. Jak długo jeszcze będziemy udawać, że ten syf dookoła nas to nie nasza wina?
Proza Masłowskiej nie daje takich usprawiedliwień. Opisuje kijowy kraj po którym porusza się smętna palanteria taka, jak ten nieszczęsny skin, ten obleśny gwiazdor pop, ta żałosna sklepowa. Bohaterowie Masłowskiej są równie antypatyczni jak bohaterowie komedii Smarzowskiego. Ale są też prawdziwi. Właśnie to tak bardzo drażni odbiorcę, tak bardzo zmusza go do nieustannego powtarzania „ależ skąd, wcale tak nie jest, to wszystko wytwory chorego umysłu autorki/reżysera”.
Zgoda, te książki i ten film nie leczą nas z kompleksów tak jak filmy „Hasa, Wajdy i Konwickiego”. Ale my nie potrzebujemy teraz misia-pocieszyciela, który nas pogłaska po główce, biedne małe sierotki co to autostrad budować nie potrafią i idiotów sobie do rządu wybierają. Potrzebujemy wstrząsu, żeby się wreszcie zabrać do roboty. Dlatego kultura szoku jest nam teraz bardziej potrzebna od kultury krzepienia serc i leczenia z kompleksów.

Rzeczywistość tak bardzo obsysa, że postanowiłem tego posta poświęcić tematyce całkowicie fantazyjnej – fikcyjnym zespołom rockowym. W tej kategorii absolutnym numero uno jest dla mnie zespół Stillwater z filmu Camerona Crowe „Almost Famous”.
Nie ukrywam, że zachowuję się tutaj trochę jak nastolatki z blogów o Tokio Hotel, bowiem grupę Stillwater cenię sobie nie tyle za jej muzykę co za to, że jej wokalistę gra jeden z moich najnajnajukochańszych aktorów, Jason Lee (czy on nie jest po prostu WIELKI w komediach Kevina Smitha, ze szczególnym uwzględnieniem roli Azraela w „Dogmie”?).
Ujawnię teraz być może jakieś mroczne sekrety swojej podświadomości, ale w ogóle cały film Crowe’a wywołuje u mnie trudne do opisania „warm and fuzzy feeling”. W tej opowieści każdy bohater ma niespełnione marzenia, które spełniają się na jego oczach ale nie całkiem zgodnie z oczekiwaniami, więc bohaterowie ryzykują, że marzenia przejdą im koło nosa a oni to przegapią. Jest w tym jakaś mądrość życiowa, ale nie rozwinę tego tematu, bo nie cierpię blogów z cyklu „pogadajmy o bardzo poważnych sprawach egzystencji”.
Fikcyjne piosenki Stillwater napisała Nancy Wilson, żona Camerona Crowe. Utrzymane są w stylu „rocka dla rednecków”, którego prywatnie nie lubię, ale w czasach mego dzieciństwa byliśmy nimi katowani przez Manna z Chojnackim. Sziteksów typu Allman Brothers w życiu więc bym sobie dobrowolnie nie puścił, ale jako soundtrack do filmu mającego ewokować moje dzieciństwo z roku 1973 nadają się znakomicie.

W swojej mrocznej podświadomości mam też coś komplementarnie odwrotnego, czyli odruchowe pragnienie by wszelakie medialne przekazy typu „peace and love” zawsze tłumaczyć… no może nie zaraz na „war and hate”, ale na coś w stylu „Can’t Buy Me Lunch” albo „All You Need Is Cash”. Dlatego zaraz za „Stillwater” w rankingu lądują u mnie The Rutles czyli Prefab Four, parodia Beatlesów stworzona przez Erika Idle dla BBC, czy raczej dla rzekomej Rutland Weekend Television (pewnego dnia stoczę się tak nisko, że ułożę w swoim blogu ranking fikcyjnych kanałów telewizyjnych). W filmie o The Rutles wystąpił też inny zespół, który wprawdzie tylko wymieniono z nazwy, ale już za samą nazwę też go kocham – Punk Floyd.

Jako honorejbelmenszyn wystąpi tu zespół Spinal Tap. Wiem, że są ludzie uważający „This is Spinal Tap” za szczyt wyrafinowania komedii rockowych, ale mnie to jakoś niespecjalnie rusza. Może właśnie dlatego, że wyrosłem z redneck rocka na dość wczesnym etapie i nie przeżywałem nigdy fascynacji oblechowo-heroinowo-flanelową autodestrukcją w stylu „On był skazany na bluuuusa”. Co za tym idzie, żarty o perkusiście, który zmarł zadławiwszy się wymiocinami (nigdy nie ustalono, czyimi), budzą we mnie najwyżej lekkie „he he”. Jednak w czasach, w których terroryści wygrali wojnę o lotniska poprzez coraz bardziej upierdliwe procedury bezpieczeństwa, Spinal Tap ma u mnie plusa za gag z ogórkiem w spodniach.
Disnohorejbelmenszynem będą The Oneders z filmu Toma Hanksa „That Thing You Do!”. Hanks ten film wyreżyserował, wyprodukował, napisał do niego scenariusz i umieścił w nim siebie w rolu supersympatycznego superuprzejmego faceta, który ma zawsze rację. Co za bufon! Dlatego właśnie kocham aktorów mających dystans do siebie – takich jak [serduszka]Dżejson[/serduszka].
Na koniec: z niesmakiem odkryłem, że nie ma na Wikipedii zbiorczego hasła „Lista fikcyjnych zespołów rockowych”. Dżimbo, kurna, obudźżeż tych swoich autorów, nie chcecie chyba, żeby Britanika walnęła takie hasło szybciej od was?