W ramach ekskursyjnego klubu książki polecam powieść Gary’ego Shteyngarta „Nasi przyjaciele na wsi”. Rzadko czytam coś co nie jest kryminałem ani fantastyką, więc rekomenduję tym goręcej, gdy akurat mi się spodobało.

Dziesięć lat temu zachwyciłem się książką Shteyngarta wyczerpującą znamiona science-fiction (choć być może autor by się opierał takiej klasyfikacji): „Supersmutna (ale prawdziwa) historia miłosna”. Jest to dystopijna wizja załamania amerykańskiego kapitalizmu, połączona z kpiną z mediów społecznościowych – dziś rzecz oczywista, ale wtedy jeszcze wszyscy kochali Facebooka.

W „Przyjaciołach” jest element bliskiego science-fiction. Pojawia się tu aplikacja „przyśpieszająca proces zakochiwania”.

Reakcja czytelnika „to przecież jakaś bzdura” jest tu od razu rozbrojona tym, że Wszechwiedzący Narrator informuje nas, że sama twórczyni nie jest przekonana czy to w ogóle działa. Sprzedała swoje dzieło i wyeksitowała z miliardami, a teraz pozwy wkurzonych użytkowników są już zmartwieniem inwestorów. W sumie… bywają podobne sytuacje!

Akcja rozgrywa się na początku pandemii. Głównym bohaterem jest pisarz Sasha Senderovsky, złośliwa autoironiczna karykatura samego autora.

Senderovsky napisał kiedyś bestseller, jest więc w pewnym sensie człowiekiem sukcesu. Zaczął żyć jak na wyższą klasę średnią przystało.

Nabył wiejską posiadłość, do której się przeniósł z Nowego Jorku (miasta, bo pozostał w stanie). Posiadłość rozbudował o kompleks budynków niepotrzebnych jego trzyosobowej rodzinie, bo marzył o zapraszaniu przyjaciół na wielomiesięczne nasiadówy, w stylu klasyki rosyjskiej literatury daczowej.

W praktyce mało komu chciało się tłuc na ten koniec świata. Z moich skromnych doświadczeń podróżniczych wynika, że „upstate New York” bywa dzikszy i słabiej skomunikowany z miastem od bliskiego Connecticut/New Jersey, a nawet Pensylwanii.

Pandemia ziściła jego marzenie. Skoro i tak wszędzie lockdowny, piątka przyjaciół zgadza się, że najlepiej będzie przeczekać najgorsze w wiejskiej posiadłości.

Ta piątka reprezentuje (ach, co za przypadek) kolejne szczeble społeczeństwa klasowego. Najwyżej jest Karen (miliarderka od aplikacji). Pod nią jest Aktor, jedno z topowych nazwisk Hollywood. Pośrodku jest Ed, bon vivant podróżujący biznesklasą po całym świecie, by recenzować lokalną gastronomię. Pod nim Dee, eseistko-felietonistka, typowa średnia średnia. Stawkę kończy Vinod, kolega z liceum, który też próbował pisać, ale mu się nie udało, więc funkcjonuje jako niższa średnia, na granicy spadku do niższej, a może już nawet poniżej tej granicy.

W trakcie dobrowolnej izolacji między bohaterami zawiązują się i rozwiązują romanse, wspomagane aplikacją lub nie. Wychodzą na jaw różne tajemnice, z których zdradzę jedną, najbardziej oczywistą: Senderovsky’ego na to wszystko nie stać, od lat żyje na kredyt. Za jakiś miesiąc bank zajmie posiadłość.

Senderovsky miał jeden bestseller, ale następnego nie umie napisać. Usiłuje się przebić na ekran, ale w Hollywood już ma ksywkę „Return to Sender”.

Jego jedyną szansą jest deal z Aktorem. To dla niego wystawia tą szopkę. Razem pracują nad serialem, który zapowiada się idiotycznie, ale nazwisko Aktora gwarantuje zyliardy. Wyobrażałem go sobie na wzór Bena Stillera, który faktycznie przymierzał się do wyprodukowania „Supersmutnej…”, ale w końcu zrobił „Severance” (i słusznie).

Jest to książka o książkach. Prawie każdy bohater „robi w literkach”, rozmowy często schodzą na temat literatury, przy czym często dochodzi tu do rozebrania „czwartej ściany”, gdy na przykład sami bohaterowie zastanawiają się, jak bardzo ich sytuacja przypomina klasykę literatury rosyjskiej.

Bohaterowie są świadomi swojego uprzywilejowania – spędzają lockdown w lepszych warunkach niż większość ich rodaków. Ale, jak ktoś zauważa, kawał literatury da się sprowadzić do tytułu „Cierpienia kilku uprzywilejowanych osób” (w tym oczywiście rosyjską klasykę, chłopi pańszczyźniani są tam zazwyczaj milczącym tłem – podobnie jak wiejscy sąsiedzi Senderovsky’ego).

Ponieważ sam „robię w literkach”, zafrapował mnie mój ulubiony temat Sukcesu i Porażki. Sam jestem gdzieś między Dee a Vinodem. Wyżej Dee już na pewno nie podskoczę, ale oby nie spaść do Vinoda.

Parę razy ocierałem się o Sukces. Było tak rozkosznie blisko angielskiego przekładu, ekranizacji albo sprzedania pomysłu na serial. Zawsze jednak kończyło się „return to Sender”.

Najważniejsza różnica między realnym lajfem a literaturą jest oczywiście brak narratora. W tej powieści to najsympatyczniejszy bohater.

Wszechwiedzący Narrator empatycznie wnika w dusze wszytkich postaci pierwszo-, drugo- i fafnastoplanowych. Przez chwilę narracja prowadzona jest z punktu widzenia świstaka Steve’a, świadka kolejnego sekretu Senderovsky’ego.

Opisuje to wszystko z dobrotliwą ironią, za sprawą której wszystkie rozgrywające się tu wydarzenia, czasem naprawdę dramatyczne, nabierają czechowo-gogolowskiej patyny.

No bo z kogo się tu śmiejemy? Z samych siebie się śmiejemy. Na pewno „my robiący w literkach”, ale chyba w uogólnieniu wszyscy „my”, którym życie w kółko robi „return to Sender”.

O powieści Hermana Hesse „Wilk stepowy” dowiedziałem się pośrednio jako dziecko, w okolicznościach tak obciachowo komicznych, że powinienem to wrzucić do ekshibicjonistycznego wątku „Now Playing” – gdyby nie to, że trzymam się tam tego, czego chwilowo NAPRAWDĘ słucham.

Otóż moje świadome słuchanie muzyki zaczęło się od pierwszego własnego magnetofonu – ZWM Lubartów B-113 „Kapral”. Był monofoniczny i nie miał żadnych zalet poza tym, że był mój. W ten sposób więc muzyka wokół mnie przestała być „muzyką wybieraną przez dorosłych”, stawała się „muzyką wybieraną przeze mnie”.

Moje pierwsze wybory były oczywiście naiwne i banalne: „wybierałem” to co leciało w radiu. Początkowo nie miałem możliwości nagrywania z radia, kasety więc kupowałem (głównie na tzw. peraku, pozdro dla kumatych).

Nadało mi to skilla znajomości mało znanych kawałków Bee Gees, Abby, Amandy Lear, Village People, Eruption i Boney M, bowiem słuchałem ich całymi albumami (w ukasetowionej formie). Czasami wykorzystuję to jako łonabi didżej.

„Steppenwolf” to taki właśnie mniej znany kawałek z płyty „Nightflight to Venus”. Mam do niej szczególny sentyment, bowiem jest dla mnie pamiątką czasów, w których byłem tak dziecięco niewinny, że nie widziałem w tym tytule żadnego double entendre.

Piosenka jest trochę podobna do „Rasputina”, choć nie powtórzyła jego sukcesu. Do gibającego niby-funkowego podkładu mamy tu przegadany tekst, w którym Frank Farian luźno streszcza powieść Hessego.

Wygląda to mniej więcej tak: He was a Steppenwolf, a lost and lonely one / He was a Steppenwolf, forever on the run / He was a Steppenwolf, with a forgotten past / He was a Steppenwolf, who found a love at last”.

Później patrzono na disco i rocka jako przeciwieństwa, konformistyczne yin i buntowniczy yang, ale gwiazdy disco się tak wtedy nie prezentowały, zwłaszcza eurodisco. Gdy się słuchało całych płyt, było tam sporo soft rocka, teksty bywały całkiem „buntownicze”. To jeden z przykładów.

„Wilk Stepowy” był kultową lekturą pokolenia flower power. Piosenka „Born To Be Wild” musi polecieć w każdym filmie o 1968 – pochodzi z płyty „Steppenwolf” zespołu Steppenwolf, nazwanego na cześć książki. Doprowadzało to Hessego do rozpaczy, skądinąd wolał przecież Mozarta od porykiwania szarpidrutów.

Czytana dziś, książka szokuje naiwnością. Pisana w 1926, dzieje się w nieokreślonym czasie w niesprecyzowanym niemieckojęzycznym mieście (krajem rządzi cesarz, nie jest to więc republika weimarska).

Pierwszym narratorem jest facet, od którego ciotki Wilk Stepowy wynajmował mieszkanie i zafascynował go ten milczący, mądry, przystojny sąsiad (te zachwyty są jak z taniego romansidła). Pewnego dnia Wilk zniknął bez śladu, ale zostawił po sobie rękopis, który okazuje się właściwą książką.

Z rękopisu wynika, że Wilk Stepowy bardzo nie lubił swojego społeczeństwa. Miał mu za złe między innymi militaryzm, ale Wilk nie jest pacyfistą – ogólnie nie ma pozytywnego programu, zrzędzi dla samego zrzędzenia.

Z zawodu Wilk Stepowy nie zajmuje się niczym. Gdzieś tam machinalnie wyjaśnia, że odziedziczył papiery wartościowe i żyje z dywidendy.

Pierwszy narrator (sąsiad), pracuje w jakimś biurze. Wilk zdążył mu wyznać, że nie lubi wszelkich miejsc pracy, co sąsiad przyjmuje z zachwytem, a ja z myślą, że nienawidzę takich uprzywilejowanych fjutków, co to nawet nie widzą związku między wyklinanym militaryzmem, a ową dywidendą.

Wilk przypadkiem trafia do tancbudy działającej też jako nieformalny burdel. Poznaje tam fordanserkę Herminę, czasem występującą w męskim stroju jako Hermann.

Ta androgyniczność bardzo kręci Wilka, ale Hermina podsuwa mu inną prostytutkę, Marię. Wilk przeżywa z nią najwspanialszy seks życia dzięki stosowanym przez nią „miłosnym sztuczkom”. Niestety, autor ich nie opisuje bliżej.

Wilk wchodzi z Marią w typowy układ sponsorski. Wynajmuje jej mieszkanie żeby było blisko, obsypuje ją kosztownymi prezentami.

Tymczasem Hermina poznaje go z szefem jazzbandu w tancbudzie, który wydaje się także stać na czele mniej legalnych biznesów w tym lokalu. Pablo uczy Wilka słuchać jazzu oraz częstuje go narkotykami z własnej dilerki.

Wilk już ma problem alkoholowy (z jego własnej narracji wynika, że potrzebuje co najmniej dwóch butelek wina dziennie), kolejne uzależnienie wciąga go oczywiście jeszcze bardziej. Kulminacją jest wielki bal maskowy w tancbudzie, podczas którego bohater już totalnie odlatuje.

Jest tak napruty, że przestaje odróżniać rzeczywistość od halucynacji. Narracja zostawia czytelnika w niepewności: Hermina być może poprosiła Wilka, żeby ją zabił. On być może to zrobił. Ale może to wszystko było tylko złym odlotem.

Jazzowa historia z proto-psychodeliczną puentą pasowała do epoki „seksu, dragów i rokendrola”. Dziś jednak trudno traktować serio przesłanie, że płatny chemseks to droga do wyzwolenia.

Dziś raczej wysłalibyśmy Wilka Stepowego na terapię. Majątek na razie pozwala mu „wysoko funkcjonować”, ale widzieliśmy nie takie fortuny przepuszczone na wódę, koks i „fordanserki”.

Na stare lata coraz częściej dochodzę do wniosku, że z poszczególnych faz popkultury próbę czasu najlepiej jednak zniosło disco. Rokendrolowe teksty sprzed pół wieku (i więcej) wymagają częstych zastrzeżeń typu „it was acceptable at the time”.

Teksty disco oczywiście ociekały od erotycznego innuendo, ale zazwyczaj zapraszały do wspólnego „lotu na Wenus” albo do „give a bit of mmh to me, and I’ll give a bit a mmh to you”. Równość jest w nich stanem domyślnym, podczas gdy w rokendrolu domyślna jest asymetria samca alfa i jego piszczących groupies.

Wydaje mi się, że nawet najbardziej rygorystyczny strażnik politycznej poprawności nie ma się do czego przychrzanić w przypadku Abby czy Boney M. Ale oczywiście to tylko moja opinia jako dziadersa.

„Sukcesja” to jeden z Tych Seriali, które Wypada Znać – zwłaszcza na Tym Blogu. W ironiczny sposób pokazuje grupę ludzi, których nazywałem „golfistami”, a kolega Awal Obrażony skorygował to na „bywalców Longines Lounge”.

Ci ludzie fascynują mnie choćby dlatego, że ćwierć wieku spędziłem jako dziennikarz. A to golfiści decydują o życiu i śmierci mediów.

To przecież nie ma znaczenia, co dziennikarze – te małe ludziki stukają na klawiaturach, wypluwają do mikrofoników, stroją miny do kamer. Ponad ich głowami golfiści decydują jakie redakcję otworzą, a jakie zamkną.

Tak naprawdę ten „golf” to tylko moja metafora. W „Sukcesji” ten sport jest wspominany tylko na marginesie, ale po prostu lubię ten stereotyp.

Serial opisuje rodzinę Royów, luźno wzorowaną na Murdochach. Większość intryg krąży wokół telewizji przypominającej Fox News. Podobno Murdoch narzucił swojej czwartej byłej żonie zakaz rozmawiania ze scenarzystami serialu, żeby im nie podsuwać pomysłów.

Serial jest komedią, ale nienachalną. Nie ma tu śmiechu z taśmy, muzyka jest dramatyczna, praca kamery przypomina oldskulowy dokument.

Komizm polega na tym, że bohaterowie regularnie mówią coś co jest sprzeczne z tym, co robią. Przy czym oni sami ewidentnie nie zdają sobie sprawy z tej sprzeczności (ale widzi ją publiczność oraz ich otoczenie).

Typowy przykład – Ken urządza urodziny. Organizatorce tłumaczy że nie chce, żeby to wyglądało jak „impreza bogatego dupka”, ale przedstawia jej listę pomysłow, z których każdy krzyczy „SUPERBOGATY MEGADUPEK”.

W tym serialu nie ma postaci pozytywnych. Jak wielu, trochę lubiłem Romana – który pozornie jest brutalnie szczery i często przekłuwa baloniki zakłamania u innych.

Tylko że światopoglądowo jest po prostu faszystą. Zakłamanym o tyle, że w faszyzmie nie ma miejsca dla ludzi takich jak on.

W początkowej fazie dyktatorzy potrzebują Romanów, żeby ci wyszydzili i zohydzili wartości takie jak wolność czy prawda. Potem ich zabijają – ale Roman jest zbyt głupi by zauważyć, że może funkcjonować tylko w demokracji.

Brak postaci pozytywnych wychodzi poza głównych bohaterów. Pojawia się tu w tle rodzina inna, ale z tego samego lounge’a: Pierce’owie, symbolizujący stare pieniądze i tradycyjne dziennikarstwo, tacy Grahamo-Turnero-Sulzbergerowie.

Pierce’owie są równie załgani jak Royowie, choć wyrażają to na swój charakterystycznie arystokratyczny sposób. Podczas negocjacji w sprawie przyjęcia ich firmy matriarszyni rodziny mówi z uśmiechem, że „nie chce żeby to się zmieniło w licytację kto-da-więcej”, ale zaraz potem pyta „a wy ile dacie, bo konkurencja proponuje siódemkę?”.

Kiedyś myślałem, że w popkulturze potrzebna jest jedna postać pozytywna, albo chociaż mająca „redeeming factor”, jak roślinka Leona Zawodowca. W „Sukcesji” nie ma roślinek.

Kiedy Roman wreszcie dostaje w ryja, żałujemy tylko, że nie dostał już w pierwszym odcinku. Na bohaterów spadają różne Nieszczęścia, ale nigdy im nie współczujemy.

Świat longinesiarzy pokazany jest tak, że nie ma im czego zazdrościć. W „Białym lotosie” czy „Szklanej cebuli” dużo jest kuszenia „pornografią bogactwa”. Bohaterowie też są antypatyczni, ale jednak zazdrościmy im jachtów, apartamentów, odrzutowców, tego całego popijania kawioru szampanem.

W „Sukcesji” nie zazdrościłem im nawet przez sekundę. Początkowo mnie to dziwiło, przecież znam siebie najlepiej jako permanentnego zawistnika.

Ach, jakże chciałbym kiedyś Odnieść Sukces! Napisać bestseller, mieć ekranizację, być Ważnym Redaktorem albo chociaż Wpływowym Publicystą Z Fantazji Awala!

Nie jestem, nie będę, moja tzw. kariera poszła drogą krajzera Maskva. Ten serial pomaga mi się z tym pogodzić.
Przecież gdybym odniósł Sukces, musiałbym spędzać czas z golfistami. Dobry Boże! Wolę wtranżolić Whoppera niż pójść z Gregiem i Tomem do którejś z tych prestiżowych restauracyj, potajemnie serwujących ginące gatunki. Sukces? Nie ja!

W „Sukcesji” to widz staje się roślinką Leona Zawodowca. Dostrzega „redeeming factor” w tym swoim skromnym średnioklasowym życiu – może i bez tych homarów, ale i bez tych koszmarów.

W sumie zero zdziwień. Już Szekspir wiedział, że klasy niższe najchętniej obejrzą historię o młodym księciu, któremu nie ma czego zadrościć. W „Hamlecie” też chyba nie ma postaci pozytywnej (nie licząc grabarzy i halabardników, ofc) – a proszę jaki sukces.