Siniora, przepraszamo…

Mikołaj Kopernik towarzyszy mi od dziecka, prawie jak Lem. W 1973 z wielką pompą celebrowano 500-lecie urodzin astronoma.

Gierkowskiej propagandzie wpisywało się to w hasło „POLAK POTRAFI”, więc Kopernik siedział wtedy w każdej lodówce.

Jako nerdowaty wielbiciel science-fiction łykałem tę propagandę z wielkim entuzjazmem. Nigdzie nie mogłem wtedy jednak znaleźć odpowiedzi na pytanie: „JAK NA TO WPADLEŚ, MISTRZU?”.

Na obrazie Matejki Kopernik rozkłada ręce w geście „eureka!”. Ale co on tam robi? Celuje drągiem w niebo? Jak celując drągiem w niebo można dojść do odkrycia, że Ziemia się porusza?

Jako dziecko bawiłem się w Kopernika, celując w niebo linijką. Udawałem przed sobą samym, że widzę, że Ziemia się porusza (choć tak naprawdę widziałem drżenie swoich mięśni).

Wydaje mi się, że udało mi się wreszcie na to odpowiedzieć. To moment, o którym mówi piosenka „Still Alive” z gry „Portal”: „now the points of data make a beautiful line / and we’re out of beta, we’re releasing on time”.

Kopernik ma model matematyczny, przygotowywany od dobrych 10 lat. Zgodnie z nim, gwiazda Kłos powinna być na niebie tu i tu. Jest? Jest! A więc model działa.

Chyba wszyscy znamy tę radość, gdy coś takiego się wydarzy. Napisany przez nas program komputerowy daje sensowne wyniki. Model kinetyki reakcji chemicznej co do kropki zgadza się z zarejestrowaną krzywą.

Nie jest to więc moment wymyślenia modelu, tylko jego potwierdzenia. Gdzie i kiedy Kopernik go wymyślił jako wstępną roboczą hipotezę?

Uczciwie przyznam: nadal nie wiem i nie wierzę, że się kiedykolwiek dowiem. W przypadku Keplera możemy śledzić, jak przechodzi od pomysłu „a może orbity są owalne?” do „wiem! to elipsy!”, bo zachowały się jego listy do znajomych.

Znakomita większość korespondencji Kopernika zaginęła, a to co zostało, jest dziwnie skromne. W tamtych czasach człowiek wyruszający w daleką podróż chwalił się korespondencyjnie, prowadził jakiś diariusz peregrynacyi – dlatego na przykład dużo wiemy o wojażach Dantyszka.

O Koperniku nie wiemy prawie nic. Jakby specjalnie starał się nie wytwarzać papierowych śladów.

Gdybym miał talent, wykorzystałbym to prozatorsko do powieści a la Dan Brown o skarbie, którego miejsce ukrycia zaszyfrowane jest w „De Revolutionibus”. W tej biografii staram się trzymać „non fiction”, choć parę razy fantazjuję o takiej powieści.

Łatwo wymyślić, co to za skarb (złote monety na walkę z Krzyżakami, przekazywane za pośrednictwem ojca astronoma). Oraz łatwo wyobrazić sobie, jakie misje szpiegowskie Kopernik mógł realizować dla wuja w Italii, będąc zalegendowanym jako prosty student.

Wiele osób z najbliższego otoczenia Kopernika parało się szpiegostwem lub zatrudniało szpiegów. Na pewno jego wuj, prawdopodobnie jego ojciec. Czemu właściwie nie on sam?

Sam Kopernik uczestniczył w (nieudanym) spisku, mającym zablokować elekcję Dantyszka na biskupa warmińskiego (jego szefa). Nie mogli zostawiać papierowych śladów, bo mogło się to dla nich wszystkich skończyć tak źle, jak dla jednego z nich (Aleksandra Scultetiego), ale da się ten spisek odtworzyć z korespondencji oraz z kalendarium spotkań kluczowych graczy.

To aż dziwne, że Kopernik miał jeszcze głowę do astronomii. Ale może tak jak Lem, uciekał myślami w gwiazdy, by nie myśleć o tym, co się dzieje na tej planecie?

Pisałem tę książkę w czasach, w których wydawało nam się, że „ktoś zepsuł symulację”. Na przykład zdążyłem w ostatniej chwili odwiedzić Bolonię. W karnawałowej paradzie szli ludzie przebrani za koronawirusy. Udało mi się wrócić jednym z ostatnich rejsowych samolotów, zaraz potem pozamykano granice.

Pomogło mi to trochę zbliżyć się do mojego bohatera. On też tworzył w ciężkich czasach. We Włoszech trwała wielka wojna, więc jego wędrówki między Bolonią, Rzymem, Ferrarą i Padwą musiały uwzględniać to, gdzie jest teraz front oraz które granice zamknięto.

Potem sam dowodził obleganym przez Krzyżaków zamkiem w Olsztynie – uwięziony jak my w lockdownie. Dobrze znał to uczucie niepewności, które teraz czujemy my: że tuż obok toczy się wojna, od której zależy WSZYSTKO, wszystkie nasze dalsze plany. I nie wiadomo kto wygra.

Morał – nie wiem, czy wesoły czy smutny – jest taki, że świat się wcale aż tak bardzo przez te 500 lat nie zmienił.