Egzekwowanie przez Litwę unijnych sankcji wobec tranzytu rosyjskich towarów do eksklawy królewieckiej to ostateczny argument w naszej niedawnej dyskusji o hipotetycznej produkcji samochodów elektrycznych w zakładach Avtotor. Sankcje obejmują stal we wszystkich odmianach, a bez niej produkować można najwyżej samochody takie z Flintstonów.

W „Komsomolskiej Prawdzie” niedawno był reportaż z przejścia granicznego Kamiennyj Łog (Miedniki Królewskie) w ciągu drogi E28 (Berlin-Gdańsk-Elbląg-Królewiec-Wilno-Mińsk). Z reportażu wynika, że niezależnie od sankcji, od dawna jest problem z tranzytem do Królewca.

Autorka powołując się na rozmowy z rosyjskimi kierowcami TIR twierdzi, że od lutego litewscy pogranicznicy uprawiają „strajk włoski”. Ciekawe dlaczego akurat od lutego?

Kierowcy muszą koczować w warunkach polowych przez wiele dni. Autorka rozmawiała z takimi, którzy stoją już piąty dzień, a na początku tego czegoś, co się zaczęło w lutym, było to nawet kilkanaście dni.

Samochody osobowe mają nieco krótszy czas oczekiwania, ale i tu jest źle. Litewscy pogranicznicy „swoich” odprawiają ekspresowo, przez co Rosjanie w tranzycie stoją dłużej.

Wygląda na to, że o ile nie nastąpi jakaś radykalna zmiana polityczna w Rosji, litewscy (i zapewne polscy) pogranicznicy nie przerwą strajku włoaskiego. Pozostanie zaopatrywanie drogą morską, ale tu jest ograniczona przepustowość.

Wydaje mi się, że powrót do „business as usual” w Królewcu (i nie tylko) jest już niemożliwy. Nawet jeśli pojawi się taka wola polityczna w „starej Unii”, nawet jeśli ktoś znajdzie genialny plan biznesowy, wszystko rozbije się o groźbę strajku włoskiego na granicy.

O rosyjskiej motoryzacji dużo piszą „Izwiestia”. Z tych artykułów wynika, że produkcja stanęła WSZĘDZIE. W Rosji po prostu od kilku miesięcy nie robi się samochodów, ani osobowych, ani ciężarowych – brak też części, więc jest problem z serwisowaniem istniejących.

Nie jestem inżynierem, ale intuicja mówi mi, że im dłużej taki przestój trwa – tym trudniej linię produkcyjną przywrócić do życia. Po jakimś czasie trzeba ją już odtwarzać od zera.

Piszę o tym nie żeby podkreślić, że miałem rację w dyskusjach sprzed paru tygodni. OK, nie TYLKO po to. Wydaje mi się to teraz szerszym tematem – ogólnie nie ma już powrotu do „business as usual”.

Zakłady Avtotor założono w 1996 gdy wydawało się, że położenie eksklawy królewieckiej jest jej atutem, nie przekleństwem. Tania siła robocza plus doskonałe skomunikowanie z Zachodem – co może pójść nie tak?

Wydawało się wtedy, że szlabany graniczne będą znikać. Zresztą przez pewien czas mieszkańcy Królewca cieszyli się ułatwieniami przy wjeździe do Polski, na czym skorzystał niejeden przygraniczny lumpeks.

Ten model śmiertelnie się rozchorował na Covida, wojna odłączyła go od respiratora. Szlabany graniczne wróciły w wielkim stylu, nie tylko w Miednikach Królewskich.

Niestety, to kolejna notka z serii „a wy jak myślicie?”, bo sam nic nie wiem, tylko gdybam i mniemam.

Powrót szlabanów dramatycznie zmieni opłacalność różnych modeli biznesowych. Ale jakich?

Już pandemia uświadomiła nam, jakie to niebezpieczne, że Chiny stały się „fabryką wszystkiego”. Nawet Elon Musk narzeka, że jego fabryki stały się „piecem do palenia pieniędzy”, bo wyprodukowanych dla niego baterii w Chinach „nie ma kto załadować na statek”.

Wait, what? To do ładowania kontenerów na statki nadal są potrzebni żywi ludzie? A tyle się naczytałem o nowoczesnych, bezobsługowych, zrobotyzowanych terminalach kontenerowych…

Czy z tego całego zła na dalszą metę nie wynika dobro w postaci powrotu produkcyjnych miejsc pracy dla Europy? Neoliberałowie przez dekady zapewniali nas, że to już niemożliwe. Że to koniec przemysłowej klasy robotniczej na Zachodzie, bo konkurujemy z Chinami i z Bangladeszem, a w ogóle za chwilę robotnicy staną się zbędni, bo drony, roboty i drukarki 3D.

To założenie było centralnym elementem tego, co nazywamy „business as usual”. I do tego już nie ma powrotu, niezależnie od dalszego przebiegu działań wojennych.

Może na krótką metę będziemy tęsknić za globalizacją, ale na dalszą wiążą się z tym chyba dobre wiadomości. Może nawet do Elona Muska dotrze, że bardziej mu się opłacało mieć uzwiązkowioną fabrykę baterii gdzieś w Unii, niż uzależniać od dostaw z Chin?

A Wy Jak Myślicie?

W setnym dniu wojny zobaczyłem wreszcie dokument, który wydaje mi się dobrym punktem wyjścia do szukania lewicowej platformy programowej wobec wojny w Ukrainie. Nie ma tam konkretnych propozycji typu „jak odblokować Odessę”, to raczej spis imponderabiliów.

Zgadzam się z nim w stu procentach. Ale zamiast dodawać swój skromny podpisik do petycji, po prostu zareklamuję na blogu.

W Polsce tę petycję popiera środowisko „Le Monde Diplomatique”, a wymienioną w petycji Europejską Sieć Solidarności z Ukrainą (ENSU) popiera partia Razem. Nie wyobrażam sobie lepszych rekomendacji.

Co dla mnie szczególnie istotne, nie ma tu symetryzmu i wzywania do pokoju za wszelką cenę. Petycja opowiada się zdecydowanie po stronie Ukrainy.

Nie ma tu jednak tego, co trockiści nazywają „kampizmem”, czyli opowiadania się za którymkolwiek wielkim obozem międzynarodowym. Zimnowojenne hasło „ani Waszyngton, ani Moskwa” współcześni (post)trockiści zmienili na „internacjonalizm nie kampizm”.

W przypadku Ukrainy oznacza to, że celem nie jest wprowadzenie Ukrainy do UE ani NATO. Celem jest pozwolenie ludowi Ukrainy na podjęcie suwerennej decyzji – to tego przecież odmawia im Putin.

Wydaje mi się to podejściem o tyle trafnym, że wojna trochę podkopała moje zaufanie do zachodnich instytucji. OK, przeważnie działają z RiGCzem, ale co chwila jakiś Draghi czy Macron musi zadzwonić do Putina z kolejnymi bezproduktywnymi umizgami, Orban wziąć w obronę Cyryla, a Scholz zaprzeczyć samemu sobie.

Mam nadzieję, że UE i NATO wyjdą z tego kryzysu na dalszą metę wzmocnione, ale póki to nie nastąpi – nie możemy liczyć na to, że wyjdą stamtąd jakieś spójne wskazówki ideowe. Europejska i światowa lewica musi wymyślić je sobie sama.

W pierwszych miesiącach wojny mieliśmy szereg kompromitująco głupich wypowiedzi różnych Chomskych i Warufakisów. Niektórzy moi znajomi zachwycali się też symetrycznym manifestem niejakiego Borisa Budena (intencjonalnie nie linkuję).

Wciąż nie wiemy, jakie kreski na mapie się z tego wyłonią. Zaryzykowałbym ostrożną tezę, że rosyjski potencjał ofensywny się wyczerpuje, nie zajmą już żadnego dużego miasta, za to Ukraińcom coś się uda odbić w kontrofensywie.

Z fascynacją obserwuję zwrot *stanów ku Turcji i Chinom. Rozkręca się omijające Rosję połączenie przez Kazachstan, Morze Kaspijskie, Azerbejdżan i Gruzję. To może być początek środkowoazjatyckiej wspólnoty gospodarczej odwróconej do Rosji biodrami.

Może koniec końców Ukraina dołączy do niej, a nie do Unii? Nie nam to rozstrzygać, ale naszą powinnością jest wspieranie Ukrainy w prawie wyboru, na pohybel tym, którzy przypisywaliby ją do rosyjskiej (czy czyjejkolwiek) „strefy wpływów”.

Przyszłość jest nadal nieodgadniona, ale komcionauta Awal w jednym ma rację. Gdy już nadejdzie, musimy chociaż z grubsza wiedzieć, czego od niej chcemy.

Chcemy więc Ukrainy wolnej. Nie – protektoratu, nie – strefy zdemilitaryzowanej, nie – kraju kolonialnego, po którym Chomsky i Kissinger, współcześni następcy Sykesa i Picota, będą sobie rysować po uważaniu kreski na mapie.

I tej samej wolności życzymy całemu światu. Albowiem uniwersalizm powinien być uniwersalny.

Cywilizowane kraje obchodzą dzień zwycięstwa 8 maja. Jak wiadomo, Rosja robi to dzień później, bo według moskiewskiego czasu było wtedy już po północy.

Jeśli z tamtego zwycięstwa można wyciągnąć jakieś wnioski, to przede wszystkim taki, że appeasement nie działa. Oddasz Putlerowi Sudety, po paru miesiącach przyjdzie z nowymi żądaniami.

Gdyby już w 1936 zareagowano na remilitaryzację Nadrenii interwencją wojskową – można by uniknąć późniejszych milionów ofiar. Gdyby już w 2014 świat nie przyjął za dobrą monetę bajeczki o zielonych ludzikach, które najechały na Ukrainę nie wiadomo skąd, nie byłoby obecnej krwawej wojny.

Z okazji święta chciałem rozwinąć Optymistyczną Hipotezę, którą sformułowałem skrótowo w jednym z komentarzy. Mam nadzieję, że choć kilkoro z Was ją skomentuje, zanim odlecimy w dygresję o bananach smażonych na miodzie (z kulką lodów śmietankowych, ofc).

Powojenny świat będzie zależeć od nowych kresek na mapie. Jedna kreska chyba z grubsza już się wyłania na naszych oczach – front się już raczej znacząco nie przesunie. Bardzo bym chciał, żeby udało się jeszcze wyzwolić Chersoń, ale gdybym miał się zakładać, czarno to widzę.

Jeśli ma to przejść w zawieszenie broni bez pokoju, będę za utrzymaniem jak najostrzejszych sankcji jako obywatel UE. Decyzje oczywiście i tak będą podejmować politycy na których nie głosowałem, ale jako obywatel uważam wycofanie wojsk rosyjskich na pozycje sprzed 24 lutego za warunek bez którego nie ma mowy o łagodzeniu czegokolwiek.

Jeśli z kolei ma się pojawić traktat pokojowy, musi on zawierać kwestię reparacji. I tu się to robi interesujące.

Pierwotne plany Putina zakładały, jak wiadomo, rozbicie Ukrainy w trzy dni. Rosyjskie media rysowały wtedy nowe mapy, często nie przewidujące w ogóle istnienia powojennej Ukrainy (miała być pokrojona na rejony, z których żaden nie miałby słowa „Ukraina” w nazwie).

Byłaby to gospodarcza bonanza dla rosyjskich oligarchów. Przejmowaliby na własność fabryki, ziemię, koncesje. Wszystko quasi-legalnie, bo zgodziłby się na to jakiś marionetkowy ostatni rząd Ukrainy.

To już raczej nie nastąpi. Pewnie ta seria zgonów menadżerów Gazpromu bierze się z tego, że skoro tort do podziału będzie mniejszy, to ktoś go chce dzielić na mniej części.

Pozostaje drugi scenariusz, w którym zostaje podpisana jakaś forma traktatu pokojowego, w którym Rosja uznawałaby swoją porażkę. Wtedy z kolei w majestacie legalności Zachód przejmowałby te kilkaset miliardów rosyjskiego majątku, który na razie jest tylko zamrożony.

Naturalne wydaje się użycie tego majątku jako podstawy dla Nowego Planu Marshalla dla Ukrainy. To będzie z kolei bonanza dla tych, których Ukraina uważa za swoich przyjaciół.

Część podmiotów gra na ten scenariusz – no bo nie wierzę, że Elon Musk wspiera Ukrainę z miłości do wolności. Część gra na wygraną Rosji lub przynajmniej remis – to na przykład Renault, który stara się nie palić za sobą mostów.

Moja optymistyczna hipoteza mówi, że im lepiej ktoś poinformowany, tym częściej gra na wygraną Ukrainy. Na to stawiają rządy USA i Wielkiej Brytanii.

Potęgę wywiadowczą zapewniają im m.in. firmy technologiczne, szpiegujące swoich klientów. Te firmy wychodząc z Rosji, paliły za sobą mosty. Google, Apple, Facebook wolą olać rynek rosyjski dla kontraktów w Ukrainie.

W wygraną Ukrainy wierzą też oligarchowie ukraińscy, którzy zamiast uciekać z kraju, demonstracyjnie wspierają wysiłek wojenny. Znaczna część rosyjskich oligarchów też zachowuje się tak, jakby nie wierzyli w rosyjską wygraną.

Kto stawia na wygraną Rosji? Rosyjscy propagandyści. Zachodni zdemenciali nestorzy lewicy po osiemdziesiątce (w Guardianie było podsumowanie średniej wieku sygnatariuszy „onucowego” listu niemieckich gerontelektualistów oraz sygnatariuszy kontr-listu). Latynosi. Francuskie firmy (ale już nie francuski rząd).

Ich wspólną cechą jest to, że słabo się orientują w sytuacji. Google i Apple wiedzą wszystko o każdym posiadaczu smartfona, więc potrafią śledzić ruchy wojsk w czasie rzeczywistym (a za nimi: amerykański wywiad, który ewidentnie informuje Ukraińców o geolokalizacji co smakowitszych celów).

A co o sytuacji na froncie wie Noam Chomsky? Przy całym szacunku…

Liczmy więc na zwycięstwo Ukrainy. Skoro najwyraźniej wierzy w to kartel GAFAM, to czemu nie my, małe żuczki?

Że Francuzi dostarczali Rosji kamery termowizyjne mimo sankcji, to skandal. I mam nadzieję, że zapłacą za to wykluczeniem z kontraktów na odbudowę Ukrainy.

Ciekawi mnie jednak uboczne pytanie: dlaczego Rosjanie sami takich kamer nie potrafią produkować? Wiele T-72 na froncie ma aktywną noktowizję, która świetnie się nadaje do masakrowania bezbronnej ludności cywilnej w Syrii czy Czeczenii, ale też sprawia, że taki czołg świeci jak choinka na celowniku Javelina.

Polacy, o ile mi wiadomo, takie kamery produkują – i to jeszcze od czasów PRL. Zaznaczam jednak, że nie jestem specjalistą, zapraszam więc do prostowania mnie pod kątem rapierowo-kamerowym.

Moja niby-wiedza pochodzi z dość dziwnego źródła. Jak wielokrotnie pisałem, mój świat rodzinno-towarzyski wywodzi się z PRL-owskiej inteligencji.

Trochę więc ocierałem się o ludzi, którzy pracowali między innymi przy wdrażaniu gierkowskich licencji. Od dziecka nasłuchałem się, że tym licencjom zawsze towarzyszył reverse engineering (niekoniecznie oficjalny).

To nie dotyczy tylko przemysłu zbrojeniowego. Choćby kooperacja IKEI z przemysłem drzewnym zaowocowała klonami „flatboxów” jeszcze w ofercie przemysłu PRL, a po 1989 erupcją polskich firm meblarskich.

Skok do nowoczesności PRL i 3RP nie doczekał się satysfakcjonującego książkowego opisania. Znani mi autorzy są zazwyczaj humanistami (np. Adam Leszczyński), a to raczej dzieło dla kogoś łączącego nauki ścisłe i techniczne.

Mamy te dwie dominujące narracje: pierwsza, że licencje kupione przez Gierka nie miały sensu, wszystko zardzewiało i tylko zwiększyło zadłużenie. I druga, że Balcerowicz wszystko zniszczył (plus rewizjonistyczne kontr-narracje – że Gierek super, albo że Balcerowicz super).

Te narracje pomijają coś ulotnego i niekwantyfikowalnego, a jednak decydującego o sukcesie lub porażce modernizacji: kulturę techniczną. A kultura jest niematerialna, więc żaden Balcerowicz jej nie zniszczy.

Nawet po zamknięciu wszystkich zakładów, w kraju pozostanie iluś tam inżynierów i techników. Jakaś część wykorzysta kompetencje w nowych miejscach, jak to było po 1989.

W PRL krzewieniem i pielęgnowaniem tej kultury zajmowała się Naczelna Organizacja Techniczna. Dziś zresztą też, ale w PRL miało to większe znaczenie.

O roli organizacji literatów, dziennikarzy czy filmowców wiemy więcej, bo powstały o tym książki, artykuły i filmy. Ponieważ wybory władz tych organizacji były demokratyczne – w latach 70. działały jako organizacje niemalże opozycyjne.

Trochę podobnie było z organizacją inżynierów. Miała dość władzy, żeby utemperować niekompetentnego aparatczyka (gdzieś tam przez rodzinne koneksje wiem z pierwszej ręki o jednej takiej akcji, było to mniej więcej utemperowanie kogoś takiego, jak inżynier Diatłow z wiadomego serialu HBO).

W ZSRR nikt tam nie był w stanie usadzić takiego Diatłowa. Oczywiście, oni też mieli organizacje inżynierów, filmowców i literatów, tylko że były bezwolną transmisją partii do mas.

Nasze organizacje tego typu zazwyczaj miały korzenie sięgające czasów przedwojennych, a nawet zaborów (NOT to jeszcze inicjatywa Wielkiej Emigracji po powstaniu listopadowym). Radzieckie tworzono razem z systemem radzieckim, więc przejmowały jego wady.

Nie mogły temperować tamtejszych Diatłowów. Diatłowowie stali na ich czele.

Niedawno czytałem reportaż w „Komsomolskiej Prawdzie” o ucieczce pracowników sektora IT z Rosji. Mimo urzędowego optymizmu autora, wychodził mu obraz dość ponury (dla Rosji) – odcięcie od zachodnich platform oznacza, że z dnia na dzień pewnych form działalności IT w Rosji w ogóle nie da się uprawiać, więc jeśli ktoś jest specjalistą od SAP-a, ucieka na ASAPIE (pardon my suchar).

Optymizmu dostarcza „znany inwestor Aszmanow”, który piekli się, że odcięcie platform nie jest problemem, bo pracownik IT powinien „w pół godziny znaleźć pięć rozwiazań”. A jak nie znajdzie, to trzeba go „wywalić i wygnać”. Classic Dyatlov!

Choćby przyszło tysiąc Awalów i każdy z nich znalazł tysiąc raportów kwartalnych – nie uwierzę, że w firmie kierowanej przez takiego Diatłowa-Aszmanowa panuje kultura techniczna sprzyjająca innowacji. Od biedy mogą wdrożyć licencję pod nadzorem zachodnich specjalistów, ale potem przez 42 lata będą robić Fiata 124.

Rosyjska kultura, nie tylko techniczna, polega na kaskadzie pomiatania. Putin pomiata ministrem (nawet przed kamerą), minister dyrektorem, dyrektor inżynierem. I jak ten inżynier ma coś wdrożyć?

Jeśli jest dobry, to faktycznie w pół godziny znajdzie pięć rozwiązań, ale dla siebie. Pierwsze: wyjechać do kraju, gdzie będzie traktowany z szacunkiem. Piąte: dostarczyć im czego żądają (choć niekoniecznie czego oczekują), żeby się odczepili.

Stąd słynne rosyjskie innowacje potiomkinowskie. Nieprodukcyjne i nieprodukowalne prototypy, jak te Elbrusy, Angstromy, Su-57, T-14 i egzoszkielet Ratnik. Można to pokazać na defiladzie czy na targach, jako dowód triumfu radzieckiej techniki, a potem się zrobi protokół zniszczenia (koniaczku?).

Może moja kremlinologia jest naiwna (każda jest). Ale dajcie mi inną odpowiedź: dlaczego przez ostatnie 30 lat Polacy potrafili ubogacić swoje czołgi o termowizję, a Rosjanie nie?

Zaś przy okazji święta pracy – serdeczne pozdrowienia dla inżynierów czynnych i emerytowanych (a także dla nauczycieli, którzy obudzili w nich odpowiednie zainteresowania).

W pierwszych dniach wojny Rosjanie przegrywali na froncie informacyjno-propagandowym. Rzucili nowe siły i teraz nawet w polskich mediach społecznościowych widać rosyjskie fejki, na razie głównie wśród zwolenników Konfederacji Targowickiej.

Zachodnią lewicę już infiltrują. Na polskiej tego jeszcze nie widzę w dużych ilościach, ale prędzej czy później tu też dotrą. Zatem: parę słów o tym, jak rozpoznać fejka.

Fejki są przede wszystkim niekonkretne. Często na przykład słyszymy o ukraińskim ludobójstwie w Donbasie. Podobno miało przynieść aż 14 tysięcy ofiar.

Ale gdzie i kiedy ta rzeź miała miejsce? Czy to jest 14 zbrodni po 1 tysiąc, czy 7 dwutysięcznych? A może codziennie Ukraińcy zabijali 4,79 Rosjanina?

Nigdy nie widziałem doprecyzowania tych oskarżeń. Jeśli ktoś z was je widział – wrzućcie, przyjrzymy się temu bliżej.

Ukraińskie oskarżenia są zazwyczaj precyzyjne. Tego a tego dnia tu i tu zginęło tyle a tyle osób, mogą to zaświadczyć te i te instytucje.

Oczywiście, precyzja sama z siebie nie gwarantuje prawdziwości. Ale jest to bardzo silny wskaźnik.
Wrzucenie na Twittera czegoś w stylu „Ukraińcy sami siebie zbombardowali!” jest proste i nie wymaga dowodów. Prokremlowscy idioci (nie umiem ich nazywać „użytecznymi”) i tak to będą kolportować.

Żeby dostarczyć dowody, trzeba mieć kogoś na miejscu. I tu się pojawia szczególnie ważna różnica.
Po stronie ukraińskiej wojnę na miejscu opisują dziennikarze bardzo zróżnicowanych mediów – Fox News i CNN, Al Jazeera i BBC. Założenie, że oni wszyscy są w jednym wielkim spisku, to już teorie spiskowe na poziomie płaskoziemstwa.

Po stronie rosyjskiej widziałem tylko dwóch korespondentów. Aleksander Koc, pracujący dla Komsomolskiej Prawdy i jutuber Graham Philips. Obaj wjechali od strony białoruskiej i prawdopodobnie ich głównym zadaniem miało być utrwalenie triumfalnego zawieszenia rosyjskiej flagi nad Kijowem.

Obaj kręcili głównie wideo-selfiki, z kamerą skupioną na swoim obliczu. Nawet z takich materiałów da się wydobyć cenne informacje dla OSINT, przypuszczam więc, że podczas procesu w Hadze materiały nakręcone przez Koca będą wykorzystane do udowodnienia, kto był którego dnia w Buczy.

Poza tym jest jeszcze teoretycznie dwójka zachodnich dziennikarzy, acz nie produkują oni już niczego prosto z frontu. Anne-Laure Bonnel przedstawiana bywa przez Rosjan jako ktoś, kto ma dowód na ukraińskie zbrodnie – ale te jej „dowody” to po prostu ludzie, którzy mówią do kamery „to wszytko wina Ukraińców”.

Bonnel tego nie weryfikuje (przynajmniej ja się z tym nie zetknąłem). Sama nie mówi o sobie jako o „dziennikarce” tylko jako o „reżyserce”, czyli że „dobre ujęcie” jest dla niej ważniejsze od prawdy.

Scott Ritter to jeszcze dziwniejsza persona. To analityk wojskowy, który w USA dwukrotnie (!) dał się zwabić w pułapkę policjantom udającym przez internet chętne małolaty.

Jest wpisany na listę przestępców seksualnych, co nie pomaga w robieniu kariery w USA. Ritter przeniósł się do Rosji, gdzie występuje w roli dyżurnego amerykańskiego eksperta potwierdzającego wersję Kremla (jakakolwiek by nie była).

Żadna z tych osób nie wyłamie się z narracji narzucanej im przez rosyjskie władze. Nie trzeba do tego spisku, wystarczy im wydawać polecenia.

Nie da się ich wydać dziennikarzom pracujacym w Ukrainie. Jest ich za dużo, ze zbyt zróżnicowanych redakcji, często wrogo wobec siebie nastawionych.

Zapewne nie muszę tego tłumaczyć swym PT Komcionautom, ale są przecież lurkerzy. Poza tym, może i was ktoś będzie próbował w rozmowie wciągnąć w tandentny symetryzm, typu „obie strony kłamią”.

Może i tak, ale jedna się nie boi weryfikowania tego przez międzynarodowe media (oraz w związku z zaproszeniem ICC – międzynarodowych prokuratorów). Druga na taką weryfikację konsekwentnie nie pozwala.

Gdy natomiast słyszysz, że „ktoś udowodnił, że to Ukraińcy wystrzelili tę rakietę!”, zadaj kilka podstwowych pytań. Jaki ten ktoś ma dostęp do informacji? Jeśli ten ktoś twierdzi, że na pewno Rosjanie takich rakiet nie używają, albo że numer seryjny zdradza, że to rakieta ukraińska: zapytaj, skąd ten ktoś to wie? Ma dostęp JEDNOCZEŚNIE do rosyjskich i ukraińskich spisów inwentarzowych?

Prawdę ustali trybunał w Hadze (ICC). Jedna strona z nim współpracuje, druga nie. Ta druga de facto przyznaje się do winy: nie ma symetrii.