Arcydzieła literatury mają to do siebie, że wciąż odkrywamy w nich nowe treści. Z poczciwą „Lalką” Prusa zetknąłem się po raz pierwszy w liceum, na temat bonapartyzmu Ignacego Rzeckiego pisałem chyba jakieś wypracowanie – i traktowałem to wtedy jako przejaw jego zdziwaczenia.

Potem, gdy więcej czytałem o historii Francji i Europy, zmieniłem zdanie. W 1878, gdy zaczyna się akcja powieści, bonapartyzm był już przegrany – ale w sposób oczywisty tylko dla czytelników „Lalki” 10 lat później.

Ówczesnym obserwatorom mogło się jednak wydawać, że francuska III Republika podzieli los poprzednich dwóch. Po kilku latach parlamentarnych sporów ktoś znowu dokona zamachu stanu – i właściwie czemu nie miałoby się to skończyć po raz trzeci objęciem tronu przez kolejnego Bonapartego?

To było tym bardziej prawdopodobne, że pierwszym prezydentem III Republiki został jej ideowy przeciwnik: zaprzysięgły monarchista, markiz MacMahon. W pierwszych wyborach monarchiści zdobyli większość (396 na 638 mandatów).

W odróżnieniu od swoich dwóch poprzedniczek, III Republika miała być tworem tymczasowym. Zgodnie z zasadą „nie ma nic trwalszego od prowizorki”, przetrwała 70 lat.

Monarchiści byli podzieleni na legitymistów i orleanistów. Ze swoimi 20 mandatami bonapartyści byli czymś w rodzaju centrum: ni to monarchicznego, ni to republikańskiego.

W 1877 MacMahon podjął nieudaną próbę monarchicznego zamachu stanu, o którym Rzecki wspomina na początku powieści. Jego nadzieje, że to wstęp do intronizacji Napoleona IV, były oczywiście płonne, ale nie aż tak idiotyczne, jak mi się wydawało w liceum.

Dzisiaj, gdy wraz ze swoim pokoleniem osiągnąłem wiek „starego subiekta”, widzę inny wymiar jego bonapartyzmu. Wrzuciłem to już na fejsa, w postaci ironicznej przeróbki stosownego fragmentu – w którym Ignacy Rzecki snuje nadzieje na powrót Donalda Tuska z wygnania z Brukseli.

Z okazji rocznicy 4 czerwca pół fejsa miałem zawalone wspomnieniami, jak ktoś rozklejał plakaty. Gdyby tak przywrócić energię i optymizm sierpnia 1980 i czerwca 1989… zjednoczeni autorytetem papieża i Wałęsy obalimy PiS, a Donald Tusk wstąpi na tron.

Kochani pięćdziesięciolatkowie: to niemożliwe. Tamta „Solidarność” jest dziś martwa jak bonapartyzm w 1878.

Sam działam w „Solidarności” i mam wrażenie, że historyczne dziedzictwo raczej przeszkadza niż pomaga w realizowaniu statutowych celów.

Od 1976 do 1989 mieszkańców PRL dręczył systematyczny spadek poziomu życia. System po prostu pożarł proste rezerwy i nie miał realistycznej ścieżki rozwoju – ludzie go mieli dosyć, bo nie dawał im nadziei na nic, na mieszkanie, na papier toaletowy, na remont drogi.

W efekcie przeciętny Kowalski miał już po prostu dosyć tego systemu. Nie interesowało go naprawianie go, chciał się go pozbyć, żeby było „jak na Zachodzie”.

Czy dzisiaj tak samo ma dosyć kaczyzmu? No pewnie że nie.

Poziom życia Kowalskiego od 2015 systematycznie się podnosi. Bo transfery socjalne, bo dobra koniunktura, bo rynek pracy mniej przechylony na stronę pracodawcy.

Nie wiem, co w tej sytuacji opozycja powinna zaproponować Kowalskiemu. Ale niezdecydowane stanowisko wobec transferów socjalnych (które opozycja potępia, deklarując równocześnie, że je zostawi, a nawet zwiększy), na pewno nie ułatwia jej zadania.

I na pewno nie uratuje jej Lech Wałęsa, leśny dziadek, którego co bardziej ekscentryczne wypowiedzi – o potrzebie likwidacji Unii Europejskiej albo o kontaktach z obcymi cywilizacjami – nawet jego wyznawcy starają się puszczać mimo uszu, ewentualnie wzdychają, że „zrobiło się z nim ostatnio coś niedobrego”, bo nie przejdzie im przez klawiaturę banalna konstatacja, że ZAWSZE BYŁ TAKI.

Sierpnio-czerwcowa nostalgia nie jest programem politycznym na dziś. Moje pokolenie dopadła po prostu tęsknota za tym sokolim wzrokiem, za tym lipidogramem, za tym ciśnieniem rozkurczowym, jakie mieliśmy w latach 80. (a Rzecki podczas Wiosny Ludów).

Bonaparte już nie wrócił na tron. Słabą pociechą jest to, że nie wrócili także Bourboni. Byli tak pochłonięci sporami o to, kto jak kogo skrzywdził w latach 1791-1848, że nie zauważyli, jak we Francji wyrasta zupełnie inna siła.

Może to nas też teraz uratuje? Choć swoją potęgę Kaczyński zawdzięcza transferom socjalnym, zdaje się tego nie zauważać, i bez sensu znów zaczął kłamać o Okrągłym Stole („mój brat nie pił wódki w Magdalence!”). Czym ośmieszył się chyba trochę także przed swoimi wyborcami.

Oby i u nas pojawił się wreszcie jakiś Gambetta.

Jest jedna niewątpliwie dobra wiadomość związana z ostatnimi eurowyborami: słaby rezultat odniosły ugrupowania antyunijne. U nas nie przekroczyły progu, we Francji czy Włoszech poszło im lepiej, ale tam też szału nie ma.

We Francji wprawdzie wygrali narodowcy, ale jeszcze kilka takich sukcesów, a poniosą sumaryczną klęskę. Wzięli 23 mandaty z na 79 miejsc, tracąc 1. Taki sukces, zgodzimy się chyba, bioder raczej nie urywa.

Dwa najsilniejsze ugrupowania prounijne, centroprawica (EPP) i centrolewica (PASD) wprawdzie już nie mają razem większości, więc nie wystarczy ich porozumienie, żeby przepchnąć ustawę.

Ale to tylko oznacza większą rolę (ALDE) i zielonych. Jeśli o mnie chodzi, to spoczko.

Przy całej rozpaczy, jaką budzi stan polskiej sceny politycznej zauważmy, że mimo wszystko lepiej tak, niż odwrotnie. Nie chcielibyśmy, żeby w Polsce wybory wygrała opozycja, Razem przekroczyło próg… ale Unia stanęła na krawędzi rozpadu.

A przecież było takie zagrożenie. W Polsce tego nie śledziliśmy bardzo uważnie – przynajmniej mój bąbelek się nie interesował – ale Steve Bannon przecież objechał Europę ze swoją misją powtórzenia sukcesu Trumpa i Brexitu.

Na papierze jego plany wyglądały groźnie: w prawie każdym kraju Unii mieliśmy (mamy) jakąś silną, prawicową antyunijną partię. Gdyby stworzyły paneuropejską międzynarodówkę, mogliby na przykład stać się najsilniejszą grupą w parlamencie europejskim – a to byłby koniec Unii.

To się nie wydarzyło. PiS odrzucił ofertę współpracy (odnotujmy to jednak na plus). To nie była dla PiS łatwa decyzja, bo ich sytuacja w europarlamencie wygląda teraz słabo. W poprzedniej kadencji tworzyli grupę z torysami. Nie wiadomo co dalej.

Paradoksalnie, europosłowie SLD mają teraz większe szanse na załapanie się na jakieś wpływowe stanowisko, bo stoi za nimi potęga PASD.

To, że w europarlamencie o wszystkim decydują liderzy największych ugrupowań, czasami przytaczane jest jako argument, że w Unii nie ma demokracji. To nieprawda.

Deficyt demokracji w Unii rzeczywiście jest problemem, ale bierze się z czego innego. Unia ciągle nie może się stać federacją, nie może mieć własnej konstytucji – więc technicznie ciągle działa na podstawie umów między suwerennymi państwami.

Ogólnoeuropejskiego suwerena ciągle nie ma, bo eurosceptycy blokują takie inicjatywy. Wynikający z tego deficyt obracają zaś w argument przeciwko Unii.

Mam nadzieję, że kiedyś dożyję Stanów Zjednoczonych Europy. W tej federacji prawdopodobnie jednak nadal będzie rządzić konsensus dużych bloków.

Taki system, w którym co wybory – to nowy rząd, nazywano kiedyś systemem westminsterskim, bo 200 lat temu występował tylko w jednym kraju. Dziś nazywamy go parlamentarno-gabinetowym (w Polsce mamy jego wariant hybrydowy – bo dochodzą elementy systemu prezydenckiego).

Są jednak inne wariantów demokracji. W Szwajcarii mają system konwentowy, zwany też czasem dyrektoriatowym lub komitetowym. Te nazwy pochodzą z wielkiej rewolucji francuskiej, gdy go po raz pierwszy zastosowano.

W tym systemie rząd działa na zasadzie przypominającej sejmową komisję. Reprezentowane są w niej wszystkie duże partie – i jeśli kiedyś doczekamy federacji, zapewne tak będzie formowany jej rząd (trochę już tak jest, ale Komisja Europejska nie jest rządem suwerennego państwa).

System konwentowy może irytować obywateli, bo nowe wybory nie oznaczają w nim zasadniczego zwrotu. Szwajcarią „od zawsze” rządzą te same partie i właściwie nie wiadomo, po co w ogóle głosować.

Westminsterski i prezydencki z kole generują sztuczne przełomy – głosy się rozkładają 51:49, i nagle budzimy się w innym kraju. To zwiększa role ugrupowań skrajnych, które próbują przyciągać centrum na swoje pozycje.

Z politologicznego punktu widzenia tym właśnie jesteśmy, drodzy blogobywalcy. Knujemy, jak by tu obóz Antypisu uczynić bardziej lewicowym, niż jest w rzeczywistości. Po drugiej stronie spektrum to samo Pisowi próbują zrobić narodowcy.

W systemie konwentowym my byśmy siedzieli na swoim marginesie, narodowcy na swoim, a rządziłby PO-PiS. Byłoby to może i frustrujące, ale czasem lepiej być sfrustrowanym jak Szwajcar niż wesołym jak Polak.

Tak naprawdę więc te wybory wygrali Juncker, Verhofstadt i Timmermans. No nie mówcie już, że nie macie z tego choć odrobiny radochy?

Zrobię na szybko manifest powyborczy, żeby dyskusja się nie rozłaziła po offtopach. Nie, nie żałuję swojego głosu na Razem, jako lewicowy wyborca jestem przyzwyczajony do porażek.

I tak wolę przynajmniej mieć tę odrobinę luksusu, żeby zagłosować całkowicie zgodnie z przekonaniami. W 1991 Ikonowicz (któremu zbierałem podpisy) przegrał w idiotycznej koalicji „Solidarność Pracy”, która unikała słowa „lewica” i się powoływała zamiast tego na „społeczne nauczanie Jana Pawła II” (shitting ya I am not). To było gorsze.

Jak każdy polski selekcjoner po mundialu, Grzegorz Schetyna mówi o „pierwszej połowie meczu”. Wyższość piłki nożnej nad polityką polega na tym, że w futbolu to jest zazwyczaj już pożegnalne przemówienie trenera reprezentacji, a teraz maestro Schettino poprowadzi nas do kolejnego zwycięstwa (moralnego).

Jakiś czas temu pisałem na blogu, że zasadniczym problemem opozycji jest to, że życie Przeciętnego Kowalskiego się przez ostatnie 4 lata poprawiło. Widzę to także w swoim towarzyskim bąbelku, zdominowanym przez ludzi zawieszonych gdzieś między LMC a MMC.

W rodzinie, w której małżonkowie (partnerzy) zarabiają na rękę tak ze trzy z hakiem, 500+ było wybawieniem. Dzięki niemu taka rodzina mogła wreszcie złapać drugi oddech – pójść z dziećmi do zoo, kupić nowy telewizor, pojechać na wakacje.

PiS do tego celnie tuż przed wyborami rozszerzył 500+ i dodatkowo dopieścił emerytów. To oznaczało, że duże grupy elektoratu musiały mieć uczucie, że głosując na opozycję, głosują przeciw własnemu żołądkowi.

Opozycja na dodatek sama siebie zaszachowała, zwalczając 500+ w latach 2015-2016 erupcjami najtandetniejszej demagogii. Pamiętacie te „reportaże” o hołocie, która wzięła 500+ i pojechała nad morze, czym sprawia dyskomfort Znanej Aktorce?

Pamiętacie te ekonomiczne autorytety wieszczące, że gdy Słońce wejdzie w trygona Bliźniąt, to 500+ spowoduje kryzys gospodarczy? Ich horoskopy okazały się koncertowo nietrafione: miał być gigantyczny deficyt i hiperinflacja, a tu zonk (i ile można tego bronić, że „w tym roku wprawdzie jeszcze nie, ale w następnym to już mur-beton!”).

Opozycyjne media, jednego dnia straszące kryzysem (który nie nadszedł), a drugiego postulujące zakaz wstępu hołoty do ośrodków wczasowych „nur fur Autoryteten”, same sobie odebrały wpływ na społeczeństwo. Dziś mogą już tylko przekonywać przekonanych.

Nieśmieszne żarty paraprawne o trybunałach rewolucyjnych, które będą rozliczać PiS (najgłupszy tekst tego typu popełnił chyba prof. Sadurski, ale niestety nie był jedyny), wielu ludzi potraktowało na serio. To było głupie i niepotrzebne: mam świadków, że od początku zwalczam rojenia z serii „będziesz siedzieć!” albo „trybunał stanu!”.

Jednym z sekretów wygranej Kaczyńskiego był casting na niby-liderów, którzy spełniali podstawowy warunek: byli SYMPATYCZNI.

Ja też nie lubię prezydenta Dudy, ale obiektywnie oceniam jego socjotechniczny talent. Robiąc te wszystkie swoje głupkowate miny z serii „zachwyt nad kiełbasą”, puszcza oko do elektoratu: pokazując, że on tylko udaje sztywniaka z powodów zawodowych, ale tak naprawdę to swój chłop.

Ludzie lubią sympatycznych. To w zasadzie tautologia, ale wyciągnijmy z tego wnioski.

Schetyna sympatyczny nie jest. Gdy się uśmiecha, mamy wrażenie, że odgrywa rolę ze scenarusza. „14:31 – oklaski, przewodniczący się uśmiecha, patrzy z uśmiechem w lewo, patrzy z uśmiechem w prawo, pozdrawia wielbicieli; 14:32 – można się przestać uśmiechać, spocznij”.

Duda i Szydło odgrywają archetypalne postacie, które każdy Polak zna ze swojego życia – wujka i ciotki, z którymi wprawdzie się w niczym nie zgadzamy, ale w sumie lubimy ich odwiedzać, bo jest MIŁO. Ciocia donosi pierożki, wujcio polewa, jest sielsko. Nikt nie mówi o polityce, bo po co.

Komorowski jest ucieleśnieniem przeciwnego archetypu upiornego wujaszka – takiego, który wznosi toast „zdrowie pięknych pań i tu obecnych”. A Schetyna archetypu szefa, który mówi do załogi „wicie rozumicie, nie ma pieniędzy, niezbędne są wyrzeczenia” (a sam sobie właśnie dał premię).

Jeśli nie chcemy jesienią większości konstytucyjnej dla PiS, Platforma też musi zrobić casting na sympatycznych liderów. I ci fajni liderzy muszą mieć przekaz typu „Janie Kowalski, jeśli dasz nam wygrać, twoje życie poprawi się w taki oto konkretny sposób”.

Hasła ogólne (że konstytucja, że praworządność) po prostu nie wygrywają wyborów. Owszem, działają na ludzi takich jak ja. Ale ludzie tacy jak ja, to by dali konstytucyjną większość Zandbergowi.

Wpis wyborczy, żeby zdążyć przed ciszą: zrobiłem sobie „latarnika”, wyszło mi 82% zgodności z Razem. Te 18% niezgodności to raczej kwestia semantyki, np. inaczej odpowiedziałem na pytanie o euro.

Uważam, że Polska *kiedyś* powinna je przyjąć, no bo ogólnie jestem za Polską jaką jednym ze Zjednoczonych Stanów Europy. Jestem za europejską federację, która powinna mieć wspólną armię, walutę, dyplomację i nawet Federalne Biuro Śledcze.

To jasne, że *obecnie* euro jest źle skonstruowane. Wspólna waluta wymaga wspólnej polityki fiskalnej. Na pytanie odpowiemy więc inaczej gdy domyślnie założymy „w najbliższym czasie”, a inaczej gdy „docelowo”.

Poza tym jednak Razem pozostaje moją opcją. Nie zamierzam się kierować sondażami, bo albo nie uwzględniają tego, że większość ludzi i tak na te wybory nie pójdzie – albo podają nierealistyczną frekwencję rzędu 60%.

W poprzednich to było 23,8% (a przedtem 24,5% i 20,9%). Mogę od biedy uwierzyć w skok do 30%, ale na pewno nie do 60%.

W poprzednich wyborach oddano niewiele ponad 7 mln ważnych głosów. Jeden procent od tego to 70 tysięcy.

Z kolei w sondażu losują 1000 respondentów, z tego ok. 600 deklaruje chęć pójścia na wybory, a 300 pójdzie tak naprawdę. 1% od tego to 3 osoby.

Co za tym idzie, akurat w eurowyborach regularnie zdarzają są niespodzianki w okolicach 5%. To przecież tylko 350 tysięcy głosujących (albo 15 osób w sondażu).

Nie będę więc aż banować za samo tylko przyznawanie się do głosaowania na Wiosnę czy Koalicję – o ile oczywiście agitujący za tymi partiami nie będą tu nadużywać gościny! – ale argumentację sondażową uważam za matematycznie nietrafną.

Skoro o tym mowa: komentarze powołujące się na „d’Hondta” będą wylatywać, jeśli po nich będzie widać, że autor nie rozumie matematyki stojącej za tą ordynacją.

Głosuję na Razem, bo nie lubię polskich elit. Elity definiuję jako klasę wyższą + wyższą średnią; ludzi mających na coś wpływ, ludzi podejmujących decyzje (za komuny funkcjonowało pożyteczne słowo „decydent”, niestety wyszło z mody).

Pytanie „czy dziennikarze wliczają się do elity” jest dla mnie źle postawione. Niektórzy z pewnością, o ile poza byciem dziennikarzami mają też stanowiska menadżerskie / kierownicze, albo zarządzają własną marką jako celebryci.

Jajako drugorzędny felietonista i okazjonalny autor książek jestem po prostu średnią klasą średnią. Nie mam wpływu na nic.

Nie czuję się odpowiedzialny za obecny kształt kraju czy mediów, bo nie miałem nic do gadania. Tradycyjna riposta polskich Polyann, że „wyborcy tak zadecydowali” jest fałszywa – kluczowe decyzje w latach 1989-1991 podejmowała władza, która nawet nie udawała demokratycznej.

A kiedy już zbudowano zręby demokratycznego ładu (za symboliczny początek uważam konstytucję z 1997), znaleźliśmy się w sytuacji, w której TEORETYCZNIE każdy już mógł sobie założyć partię, gazetę czy telewizję, ale PRAKTYCZNIE musiał konkurować z elitami, które się zdążyły uwłaszczyć i pobudować niejedno imperium typu Srebrna. Elity wspięły się i kopnęły za sobą drabinę.

Ubocznym skutkiem jest to, że polska polityka to ciągle ten sam Tusk, Kaczyński, Niesiołowski, Wałęsa, Komorowski, Kwaśniewski i Piechociński, tylko w wirującym kadrylu zmiennych konfiguracji. Każdy każdego zdążył już w tym tańcu zdradzić i każdy każdemu przysięgał wieczystą przyjaźń.

Dziś głównym podziałem jest PO kontra PiS, kiedyś AWS kontra SLD, ale to ciągle ten sam taniec. Ci ludzie nie reprezentują nas, interesuje ich reprodukcja statusu.

Za najważniejszy problem dzisiejszej Polski uważam to, że decydenci zarabiający po trzydzieści tysięcy (i więcej) oczekują wiecznych wyrzeczeń od ludzi zarabiających trzy tysiące (i mniej). Gdy my o coś prosimy, to dla nas zawsze brak pieniędzy, które jakoś magicznie się odnajdują, gdy chodzi o podwyżki dla nich.

Na Zachodzie istnieją rozmaite mechanizmy zobowiązujące tych decydentów o uwzględnianie dobrostanu ich podwładnych. Układy zbiorowe, silne związki zawodowe, „pakty społeczne” zawierane pod egidą rządu uniemożliwiają im przesadzanie z wyzyskiem.

W Polsce rozmontowano wszystkie odpowiedniki tych mechanizmów (najstarsi górale pamiętają, że układy zbiorowe były częstym rozwiązaniem do 1996). Nie stworzono niczego w ich miejsce.

To nie jest kwestia „PO czy PiS” ani „sektor prywatny czy publiczny”. Po prostu takie państwo w latach 90. nam zbudowali (tak, Oni – nie My, a już z pewnością nie ja).

Partie kontrolowane przez obecne elity tego nigdy nie zmienią. Mogą więc dla mnie być najwyżej mniejszym złem (w tych wyborach szczęśliwie niekoniecznym).

Rację miał Leszek Jażdżewski: kościół w Polsce jest dziś moralnym bankrutem. Oczyścić go może już tylko wariant chilijski: wszyscy składają dymisje na ręce papieża, papież niektórych dymisji nie przyjmuje.

Oczywiście, wielu ludzi się w tym momencie ze mną nie zgodzi. Powiedzą, że nadal mają zaufanie do polskiego episkopatu i liczą na to, że ten będzie się potrafił oczyścić własnymi siłami.

Proszę bardzo, proszę sobie w to wierzyć. Jako zwolennik filozofii relatywizmu, jestem ostatnim, który by komuś zabraniał głoszenia własnych poglądów.

Zwracam jednak uwagę na logiczne konsekwencje tego podejścia. W poniedziałek 13 maja usłyszeliśmy trzy oświadczenia:

– warszawska kuria powiadomiła, że ksiądz Dariusz Olejniczak wystąpił ze stanu duchownego
– wrocławska kuria powiadomiła, że ksiądz Paweł Kania został usunięty ze stanu duchownego
– zgromadzenie marianów powiadomiło, że ksiądz Eugeniusz Makulski został odsunięty od działalności duszpasterskiej

Człowiek, który wierzy w samooczyszczanie się polskiego kościoła musi też uwierzyć, że to jakiś niesamowity zbieg okoliczności stoi za tym, że te trzy oświadczenia wydano akurat tego samego dnia. Ot tak po prostu ksiądz Olejniczak przechodził obok kurii z tragarzami, więc zajrzał złożyć rezygnację.

Nie wiem, to pewnie dlatego, że jestem jakiś uprzedzony albo cuś, ale wydaje mi się znacznie bardziej prawdopodobne, że wynika to z tego, że wszyscy ci trzej księża występują w filmie braci Sekielskich, pokazanym dwa dni wcześniej.

No ale w takim razie z kolei okazuje się, że nasi wielcy hierarchowie i przedostojni purpuraci, eminencje, ekscelencje, kardynałowie i arcybiskupi, bez tego filmu nie podjęliby działań w tych sprawach, prawda? No bo jak to się stało, że ksiądz Dariusz Olejniczak był pełnoprawnym księdzem w piątek – a przestał nim być w poniedziałek?

Skoro episkopat nie jest się w stanie oczyścić, o ile nie zostanie przyłapany na matactwach i krętactwach ukrytą kamerą… to czy w ogóle jest się w stanie samooczyścić?

Przekazem dnia pisowskiej propagandy w poniedziałek było „w innych branżach też są pedofile”. Nagle okazało się, że najwięcej jest wśród murarzy.

OK, więc jeśli ktoś udowodni, że w przypadku stwierdzenia pedofilii u murarza, przełożony kongregacji budowlanej albo hierarchia diecezji murarskiej ukrywa sprawę w najgłębszej tajemnicy, a potem tego murarza przenosi na inną budowę, żeby tam mógł nadal bezkarnie krzywdzić inne dzieci – wtedy będziemy mieć podobny skandal.

Na razie skupmy się na tym, że ksiądz Dariusz Olejniczak – mimo zakazu sądowego – z jakiegoś powodu nadal mógł prowadzić rekolekcje dla dzieci. A ksiądz Paweł Kania, przyłapany we Wrocławiu na gorącym uczynku, wyszedł na wolność dzięki poręczeniu arcybiskupa Gulbinowicza, po czym został przeniesiony do parafii w Bydgoszczy, gdzie krzywdził kolejne dzieci.

Łagodnie mówiąc, stosowanie takich praktyk źle świadczy o tych biskupach, o tych diecezjach, o tych zakonach. Jeśli twierdzą, że „takie są procedury” to tylko znaczy, że te procedury czas najwyższy zmienić.

Kiedy w 2015 Volkswagena przyłapano na oszukiwaniu w sprawie norm emisyjnych, prezes Martin Winterkorn ustąpił ze stanowiska (razem z prezesem powiązanego kapitałowo Audi oraz kilkoma innymi menadżerami). Nie dlatego, że on sam fałszował wyniki, ale skoro był prezesem, odpowiadał za wszystko.

W hierarchicznej organizacji, jak zakon, diecezja czy korporacja, kierownictwo nie może się chować za usprawiedliwieniem „my o niczym nie wiedzieliśmy”. Od tego są zarządem, żeby wiedzieć.

Wierzę w istnienie normalnych, uczciwych księży. Wierzę, że stanowią większość.

Nie rozumiem, dlaczego nie chcą dostrzeć, że cała ta sprawa jest krzywdząca także dla nich. Kompromitacja kierownictwa kompromituje ich rykoszetem.

Ale to nie moje zmartwienie. W latach 90. podobnie arogancką postawę przyjmowali hierarchowie w Irlandii, Austrii, Hiszpanii, Francji i USA.

Czuli się bezkarni, bo przez wiele lat rzeczywiście byli. Po kilku głośnych skandalach z drugiej połowy lat 90. przestali być.

Polska idzie tą samą drogą. Mnie to nie martwi. Ale księży chyba jednak powinno…