Chwała Ukrainie!

@WO

„Sąsiedztwo z Rosją jest wyłącznie niekorzystne. …”

I dlatego w Helsinkach do dziś stoi wielki pomnik cara Aleksandra II… Bohdan Cywiński w „Szańcach kultur” pokazuje, jak wyglądało wciąganie w orbitę Rosji różnych segmentów społeczeństw rozlokowanych wzdłuż jej granic – od Finlandii, przez kraje bałtyckie, wschodnią i południową Europę, po Kaukaz i Azję Środkową. Cywiński w swojej narracji sympatyzuje z poszczególnymi ruchami narodowymi, lecz też uczciwie zauważa: Rosja przyciągała jedne grupy etniczne przeciw innym (np. Finów przeciw Szwedom czy Ormian przeciw Turkom, oferując namiastki państwowości swoim protegowanym), przyciągała też lud przeciw elitom (jak w Białorusi i Ukrainie, gdzie popierała prawosławnych chłopów przeciw katolickim „panom”) lub przeciwnie, elity przeciw ludowi (jak w krajach azjatyckich, gdzie jeszcze dziś wykształcone w Moskwie kazachskie czy uzbeckie elity traktują siły desantowe Rosji jako zabezpieczenie przeciw własnemu ludowemu islamizmowi). Dynamika, jaka pozwoliła Rosji na stworzenie „republiki” donieckiej i ługańskiej oraz dalszą eskalację, ma długą tradycję. Zaś rosyjskie widzenie tendencji przeciwnych, takich jak ambicje niepodległościowe Ukrainy, zakłada po prostu, że inna centrala – USA, Europa, gra w tę samą co Rosja grę.

Również nasza polska historia daje przykłady tej dynamiki – ludzi takich jak Wanda Wasilewska czy Bolesław Bierut uznajemy za zdrajców zgodnie z prostym etnicznym mitem, prawda jest jednak taka, że gdybyśmy ich spotkali osobiście pod koniec lat 30-tych zobaczylibyśmy aktywistów autentycznie zaangażowanych w lewicowe projekty typu spółdzielczość konsumencka czy radykalna publicystyka społeczna i z dobrych powodów odczuwających własne państwo (2 RP) jako źródło klasowej opresji. Dlatego bez sukcesu polityki lewicowej w Polsce nie obronimy naszej niepodległości – jak pisałem od dawna ku może zniecierpliwieniu niektórych, wszystkie kluczowe segmenty polskiego społeczeństwa muszą się czuć komfortowo w Europie, a Europa musi się czuć komfortowo z nami w swoich szeregach. Inaczej Rosja znajdzie sposoby – już je przecież znajduje – na wykorzystanie wewnętrznego napięcia na swoją korzyść.

@WO
„Finowie, podobnie jak wiele narodów Zachodu, są niechętni rozbieraniu nieaktualnych pomników. Nie postawili go jednak przecież dobrowolnie, nie postawiliby go także dzisiaj.”

@Pawel Gladki
„Ale ja nie postrzegam tego jako przejawu jakiejś wielkiej miłości Finów do Rosjan, ale raczej jako oznakę skandynawskiego pragmatyzmu: no OK, lepiej Niedźwiedzia nie drażnić, ostatecznie aż tak nam te pomniki nie zawadzają”

Zakładacie chyba według jakiejś polskiej kliszy, że ten pomnik wymusili na Finach Rosjanie jako coś w rodzaju PKiN, który jest teraz tolerowany jedynie dla swych estetycznych wartości. To zupełnie nie tak. Monument wzniesiono w 1894 r. jako wspomnienie „dobrego cara”, za czasów rządów którego (zakończonych śmiercią w zamachu w 1881 r.) doszło do największego rozkwitu autonomii fińskiej. Wielkie Księstwo Finlandii istniało jako carska domena przez 108 lat (czyli dziś wciąż jeszcze dłużej niż późniejsza niepodległa Finlandia) i było pierwszą posiadaną przez Finów formą państwowości. W okresie władzy Aleksandra II oraz wpływowego senatora Johana Snellmana przeżyło ono swój pierwszy okres fińskiego przebudzenia narodowego, związany z wprowadzeniem języka fińskiego (zamiast szwedzkiego) do kultury i nauki, inicjacją markki jako narodowej waluty (opartej o srebro, nie rubla), autonomiczną armią, pocztą itd. Były to wszystko ważne zdobycze, które, owszem, późniejsze pokolenia „młodofinów” uważały za niewystarczające, jednak w okresie silnej rusyfikacji jaka nastąpiła pod koniec panowania carów – były one przypominane jako swoisty „złoty wiek”. Wtedy to też pod pomnikiem Aleksandra II kładziono kwiaty jako znak niezgody na rusyfikacyjne polityki Mikołaja II.

@pak4
„Dla jasności: nie obwiniałbym Rosjan. Obwiniałbym Putina — bo to on mógł zadecydować, czy kraj przyjmuje stopniowo wzorce zachodnie, czy idzie w brutalną agresję.”

Dzieje fińskiej autonomii to pouczająca historia, która – podobnie jak wiele innych cytowanych w książce Cywińskiego – pokazuje Rosję jako imperium kolonialne kreujące przez kolejne wieki relacje zarówno „negatywne” jak i „pozytywne” ze swoimi peryferiami. U nas przecież też mamy plac Starynkiewicza w Warszawie, którego nikt nie ma zamiaru „derusyfikować”. Tragedią jest jednak to, że obszar „porosyjski” (czy w ostatnim wydaniu – „posowiecki”) nie rozpadał się jako strefa funkcjonującej wymiany handlowej – co w pewnym stopniu akomodowało skutki rozpadu innych imperiów – lecz jako obszar zbankrutowany gospodarczo, z ogromnymi, do dziś nie odrobionymi spadkami produkcji we wszystkich branżach prócz ekstrakcji kopalin. Rosja posowiecka nie wróciła nigdy do światowej wymiany gospodarczej jako równorzędny partner – stała się raczej przeskalowanym Iranem, z międzynarodową pozycją polityczną opartą o technologicznie proste wydobycie węglowodanów i rozdmuchany sektor siłowy. Można to ująć jako smutną baśń o tym, jak trudno jest dołączyć do światowego rdzenia kapitalizmu. Gdy rozpędzała się rewolucja przemysłowa, imperium rosyjskie nie było nią objęte, dziś z jego obszaru dołączyły do kapitalistycznego rdzenia ledwie peryferyjne skrawki – dawne kolonie jak Finlandia, Estonia, wkrótce może Polska, Ukraina – a rosyjski interior nie jest w stanie tego dokonać. Ta dysproporcja i zrodzony z niej resentyment jest siłą napędową reżimu Putina (i będzie nią również dla kolejnych tamtejszych reżimów). Wbrew pozorom Putin starał się w początkach swojej władzy ją zwalczyć – być nowym carem modernizatorem – ale siła ekonomicznych megatrendów nie pozwoliła mu na to i wymusiła autorytarny dryf.

@zwinkaa
„Czy można poważnie brać kwestię zakończenia olimpiady w Chinach? Jeśli tak, to Chińczycy odwdzięczają się mało entuzjastycznie.”

Również i Chiny nie patrzą na Rosję jako na równorzędnego partnera. Same walcząc z USA o światowy prymat ekonomiczny, widzą Rosję po porostu jako obszar niestabilności za swoją północną granicą – taki sam jak ten, przeciwko któremu przed wiekami budowano Chiński Mur. Wykorzystują relacje z nim częściowo do szachowania USA, częściowo jako kanał wpływu na sytuację w Europie – lecz zdecydowanie nie chcą się wiązać w swojej polityce rosyjską perspektywą. Pojawiło się zapewne nieformalne chińskie zielone światło na rosyjską inwazję w Ukrainie mieszczącą się w ramach „operacji militarnej”, silnej angażującej amerykańskie siły W Europie – jednak pełonoskalowa zaborcza wojna nad Dnieprem jest daleka od chińskich interesów. Po pierwsze niszczy koniunkturę i zaburza szlaki dostaw, po drugie stoi w sprzeczności z dogmatem chińskiej polityki jakim jest poszanowanie suwerenności państw – Chiny wyznają ten dogmat, aby mieć wolną rękę w swoich wewnętrznych działaniach policyjno-cenzorskich, oraz w swojej opresji wobec Ujgurów, Tybetańczyków oraz perspektywicznie Tajwanu (w ich optyce „zbuntowanej prowincji”, a nie suwerennego kraju). Jeżeli z kryzysu wyłoni się bardziej asertywna zjednoczona Europa z Ukrainą w sowich szeregach Chiny zaakceptują ten fakt, bez żalu odpuszczając sobie sentymenty wobec Rosji. Putin zresztą moim zdaniem zdaje sobie z tego sprawę i budowaną latami relację z Xi chciał teraz skapitalizować, póki mógł, świadom jej kruchych podstaw. Jego rozgrywka nie jest niestety tak irracjonalna jak się mu to przypisuje. Liczył bez wątpienia na opcję szybkiego upadku rządu Zełenskiego, ale jest też przygotowany na scenariusz długich walk oblężniczych i okupacji – który teraz realizuje i którego, jeżeli wykaże determinację, nie powstrzymają sankcje i stringery. Jeżeli przegra to będzie to porażka raczej na punkty, a nie katastrofa z kremlowskim puczem w tle. Zachód będzie być może ćwiczył powtórnie scenariusz berlińskiego mostu z 1948 r., a Rosja – przymierzać sobie rozmiary „Karelii” („Małorosji”), jaką sobie odetnie.

@Ponury Bankowiec
„Ukraina wygrywa zdecydowanie wojnę informacyjną.”

To co faktycznie nie mieściło się w putinowskich rachubach to dwie rzeczy z obszaru soft power. Pierwsza z nich to fakt, że ukraiński rząd pokazał się politycznym elitom Zachodu jako prawdziwie „nasz”. Nie tylko nie „banderowski”, ale w ogóle nie „wschodnioeuropejski”, dający się dopasować do zachodnich równościowych narracji. Zełenskiego na Zachodzie popierają – czego w RP oczywiście nie doceniamy – orędownicy praw osób ЛГБТ, ostrzegający przed represjami jakie ukraińską społeczność queer mogą spotkać w homofobicznej Rosji. Popierają go ekolodzy piszący o szaleństwach ataków na składy paliwa jądrowego – czekam już tylko na wyliczenie śladu węglowego rosyjskich kolumn pancernych. Putin zaś może liczyć – z tych samych przyczyn – na trumpowską czy bolsonarowską kulturową prawicę, ale już nie na szerszą polityczną koalicję akceptującą dotąd Rosję jako głównego gracza w tym regionie, pod urokiem petrorubli i kulturowej dominacji („Kremlin kitsch”).

Druga sprawa to oddolna mobilizacja społeczeństw europejskich przeciw agresji, jaką odczuły jako bezpośrednie zagrożenie – Putin nie docenił tego czynnika, który wziął się z jego perspektywy „znikąd”. Jego agendy miały wypracowane wpływy w segmentach zachodnich społeczeństw obecnie najmocniej politycznie zmobilizowanych i najchętniej wychodzących na ulice – umownych „przeciwnikach szczepień” gromadzących też sentyment anty-elitarny i anty-imigrancki. Ich demonstracje błyskawicznie zareagowały na rosyjską inwazję wezwaniami przeciw „propagandzie wojennej”, czyli za spokojnym pozwoleniem Rosji dokończenia swych działań. Ale pojawił się też szeroki społeczny odruch solidarności z napadniętą Ukrainą, który musi być dla Kremla wyjątkowo irytujący – Ukraina, coś w kremlowskiej optyce niższego, gorszego i podporządkowanego przyćmiewa rosyjską wielkość. Ta soft-powerowa detronizacja Moskwy i europeizacja Kijowa wciąż niekoniecznie uratuje (całą) Ukrainę, ale jest już w tej chwili trwałym dziedzictwem tego konfliktu.