Dla tych, którzy byli na mojej polconowej prelekcji o teoriach popkultury – mały bonus w postaci traktatu purytańskiego kaznodziei, z którego się chichrałem. Dla reszty anegdotka przytoczona w tejże prelekcji – wyrwana z kontekstu, ale za to o Michniku.
Było to w zamierzchłych czasach, w których konsola do gier Sega Dreamcast była sensacyjną nowością. Siedziałem w redakcji i ciężko pracowałem nad artykułem, czyli strzelałem z lajtgana do zombiaków w The House Of The Dead 2 – przecudownej grze z gatunku „rail shooter”, który bardzo źle się przekłada na komputery.
Granie w to myszką nie ma sensu, trzeba w to grać albo w salonie gier w centrum handlowym albo przynajmniej na konsoli podłączonej do dużego telewizora. Koniecznie z lajtganem. Tylko wtedy można zapomnieć o bożym świecie i drżąc z podniecenia podejmować decyzje, czy jeśli w spluwie mam tylko jeden pocisk, to raczej liczyć na załatwianie zbliżającego się zombiaka jednym hedszotem czy jednak przeładować ryzykując, że będzie Za Późno. Miooodzio.
W pewnym momencie przyszedł mój sławny szef. Raz od bardzo wielkiego dzwonu zdarza mi się napisać jakiś nudny tekst na doniosły temat. Wtedy akurat napisałem publicystykę o Międzynarodowym Trybunale Karnym (ICC) – zacnej instytucji, co do której wtedy nawet nie było wiadomo, czy powstanie, a to ze względu na opór Stanów Zjednoczonych, których podejście do prawa międzynarodowego generalnie niezbyt dalece wyewoluowało od czasów My Lai.
Adam przyszedł zasugerować, że tekstowi dobrze by zrobiła dokładniejsza prezentacja stanowiska USA – co w końcu zmaterializowało się w postaci rozmowy z Johnem Boltonem. No ale mniejsza, istotą anegdotki jest moja psychologiczna reakcja w tej sytuacji. Nie robiłem wszak nic złego, pełniłem swoje obowiązki zawodowe, a jednak wobec wagi sprawy, o której przyszedł rozmawiać mój szef, napierniczanie do zombiaków wydało mi się jakieś dziwne niestosowne.
Na szczęście Adam jak zwykle był tak zaaferowany tematem, że nie zwrócił uwagi na to, że trzymam w ręce plastikowy pistolet. Dyskretnie ukryłem spluwę za plecami, niczym uczeń papierosa i podjąłem rozmowę na Bardzo Poważny Temat.

Po blogonotce zatytułowanej „Izraelici” czas na notkę zatytułowaną „Palestyna”. Następną odpowiedzią na pytanie „po co dziennikarzom blogi” jest bowiem odpowiedź „by się uwolnić od tyranii pretekstu aktualnościowego”. Nie ma siły, żebym napisał na papier o komiksie, o którym po prostu mam ochotę napisać – musi być jakiś pretekst, że autor właśnie umarł albo że się ukazał polski przekład.
Tymczasem Joe Sacco ma się dobrze, jego „Palestyna” się w Polsce raczej nie ukaże, a w Usiech się ukazała w 1993, więc nie ma żadnego aktualnościowego pretekstu. Co robić? Opisać na blogu. Co niniejszym czynię.
Komiks jest zapisem podróży odbytej przez Sacco podczas pierwszej Intifady do okupowanej Palestyny. Sacco odwalił kawał solidnej reporterskiej roboty, był świadkiem aktów przemocy, zarejestrował relacje niezliczonych świadków.
Reportaż jest gatunkiem dziennikarskim, do którego odnoszę się z ogromną nieufnością – zwłaszcza gdy reporter udaje obiektywnego narratora i nadużywa strony biernej trzeciej osoby. Gdy reporter pisze „ludzie boją się wychodzić z domu”, zawsze mam ochotę zapytać „a skąd to wiesz, koleś?”. Wolę reportaże pisane w pierwszej osobie – powiedzmy, „Stara Bryzdulowa mówi mi, że się boi wychodzić z domu”.
Niezwykłość komiksoreportażu Sacco polega na tym, że pokazuje Palestynę właśnie w trzeciej osobie – rysuje samego siebie wśród swoich rozmówców. Gdy sam odsuwa się w bok, i tak jest obecny w komentarzach, jak „nie radziłbym” na załączonym obrazku – gdzie indziej zaś rzuca urocze onelinery takie jak np. „hoo boy, I’m in the Middle East!”, towarzyszący rysunkowi Araba podniecającego się okrzykiem „SMASH THE ISRAEL!”.
Sacco nie ukrywa też swojego światopoglądu (używa określeń typu „mam świra na punkcie praw człowieka”) ani nawet osobistych powodów, dla których może mieć skrzywiony punkt widzenia (kiedyś romansował z arabską studentką, ale romans urwała nagła sprzeczka o politykę – próbował jej wytłumaczyć, dlaczego dla zachodnich mediów śmierć jednego turysty z „Achille Lauro” była ważniejsza od śmierci tysięcy palestyńskich dzieci).
Przez to, że Sacco nie ukrywa siebie przed czytelnikiem – widzimy go, jak z bagażem swoich doświadczeń, swojego światopoglądu i swojego „okcydentalnego” podejścia do polityki, jego relacja budzi więcej zaufania – nawet ludzie z innym podejściem i innymi poglądami mogą sobie nałożyć odpowiednie filtry. Niebagatelne znaczenie ma też to, że ten komiks to chyba najpoważniejsza prezentacja palestyńskiego punktu widzenia w świecie zachodniej popkultury, w której Arabowie występują najczęściej w roli anonimowych zbrodniarzy, którym nawet nie wiadomo o co chodzi, bo kto by tam rozumiał ich barbarzyńskie „derka derka muhammad jihad”.

Niniejsza notka będzie kolejnym aktem zachwaszczania przez mój blog polszczyczny brzydkimi anglicyzmami. No ale co ja poradzę, że nie dorobiliśmy się polskiego odpowiednika angielskiego terminu „moral panic”, chociaż już mamy zjawiska, do których ten termin pasuje.
Wymyślił go angielski socjolog Stanley Cohen w roku 1972, analizując reakcje mediów na zapomniane dziś młodzieżowe subkultury modsów i rockersów. Dziś trudno powstrzymać ironiczny uśmiech gdy się czyta, jak angielska prasa panikowała przed zbrodniczą subkulturą młodych ludzi jeżdżących skuterami i słuchających hałaśliwej, agresywnej, wyuzdanej muzyki Cliffa Richarda. I to jest tak naprawdę najlepsze antidotum na atak moralnej paniki – pomyśl, jak będą z ciebie polewać za dwadzieścia lat.
Według Cohena, moralna panika ma trzy fazy. Pierwszą jest jakiś nius podchwycony przez media, bo brzmi sensacyjnie. Dajmy na to – „nastolatka popełniła samobójstwo bo ją prześladowali rówieśnicy”.
Potem zaczyna się faza spirali wzmocnienia. Wiadomości, które dotąd nie przedostałyby się do mediów, bo są za mało sensacyjne, teraz podpadają pod modny temat, więc dostają hedlajny (pamiętacie jak nagle zaroiło się od depesz typu „nastolatek PRÓBOWAŁ popełnić samobójstwo”?). W efekcie nagle mamy wrażenie, że faktycznie, oto zaczęła się jakaś wielka fala nastoletniej przestępczości.
Trzecia jest faza kontroli społecznej. Rząd organizuje konferencję prasową i mówi, że tak dalej być nie może. Parlament uchwala specustawę. Sędzia orzeka rozstrzelanie przez powieszenie. Społeczeństwo oddycha z ulgą i traci zainteresowanie tematem, media rzucają się więc na – powiedzmy – Pijanych Kierowców Niesprawnych Autokarów. Teraz już cała klasa nastolatek może popełnić zbiorowe samospalenie i pies z kulawą nogą się nie zainteresuje, sooo last century, no chyba że w autokarze.
Już po opisaniu tego zjawiska przez Cohena, medioznawcy zauważyli przypadki typowej moralnej paniki pochodzące z zamierzchłych epok. Wynalazkom takim jak telefon czy automobil towarzyszyło straszenie strasznymi skutkami tego, że ludzie się przestaną spotykać, bo będą telefonować a kobiety będą świadczyć automobilistom erotyczne przysługi za przejażdżkę.
Jak napisałem na początku, właśnie świadomość tej historycznej perspektywy potrafi nabrać odpowiedniego dystansu do współczesnych przykładów moralnej paniki – że Nauczycielom Zakładają Kosze Na Głowę, Pełne Przemocy Gry Komputerowe Deprawują Młodzież a Nastoletnie Dziewczęta W Centrach Handlowych Gotowe Są Oddać Się Za Piwo.